WARM, VRIJ NAT en VRIJ ZONNIG
Het
was een warme herfstmaand, waarbij koele en warme periodes elkaar afwisselden
en enkele dagrecords werden gebroken. Tevens was het vrij nat en ook dat
leverde een aantal dagrecords op. Daarbij kwam alles voorbij van onstuimig
herfstweer tot winterweer met: sneeuw, onweer, hagel en mist. Tenslotte kunnen
we spreken van een vrij zonnige maand. Dit alles ging gepaard met twee herfststormen.
TEMPERATUUR
Met
in De Bilt een gemiddelde etmaaltemperatuur van 11,6°C tegen een langjarig
gemiddelde van 10,9°C was de herfst zacht. Daarmee komt het op de 8e plaats van
warmste herfstseizoenen ooit waargenomen sinds 1901. Op de eerste plaats staat
de herfst van 2006 toen het gemiddeld 13,6°C. September en oktober waren dit jaar
zacht met een gemiddelde temperatuur van respectievelijk 15,8°C tegen een
langjarig gemiddelde van 14,7°C en 12,1°C tegen een langjarig gemiddelde van
10,9°C. In november week de temperatuur met 6,9°C niet veel af van het
langjarig gemiddelde van 7,0°C. Berkel-Enschot had een etmaalgemiddelde van
12,1°C, tegen normaal 12,0°C. Deze was verdeeld over een gemiddelde
middagtemperatuur van 16,0°C (normaal 15,9°C) en in de nachten werd het 8,1°C
gemiddeld en dat is precies wat normaal is over de periode 1998-2023.
De
herfst begon zeer warm, met zelfs twee tropische dagen achtereen in het midden
van Brabant en oosten van het land. Zo werd het respectievelijk 31,9°C en
30,8°C in Berkel-Enschot. De eerst septemberdag gaf ook meteen de hoogste
temperatuur van deze herfst: Maastricht (Beek) registreerde 32,3°C. En dat niet
alleen, het werd zowel landelijk als officieel de warmste 1e september ooit
gemeten. Voor wat betreft ‘officieel’ kijken we naar De Bilt. Daar steeg het
kwik naar 29,8°C. Daarna volgde deze maand tot en met de 7e alleen maar
zomerweer. Op 5 en 7 september werd het zelfs zomers met 28 tot 29 graden. Dit
leverde ook uitzonderlijk warme nachten op met plaatselijk 18 tot 20 graden. In
de nacht naar 2 september werd het in Vlissingen niet kouder dan 19,5°C en in
Berkel-Enschot 19,0°C. Dit zorgde meteen voor nieuwe dagrecords, want nog nooit
werd landelijk zo’n hoge minimumtemperatuur gemeten op 2 september. Vanaf 10
september kwamen de temperaturen onder de normale waarde voor de tijd van het
jaar te liggen, met middagtemperaturen van ongeveer 15 tot 16 graden. Ook ’s
nachts koelde het flink af. Op de 13e daalde de
temperatuur voor het eerst na de zomer aan de grond tot onder nul: in
Twente werd het -0,3°C. Vanaf de 17e keerde de nazomer terug dat een week
aanhield. Temperaturen kwamen dagelijks ruim boven de 20 graden uit, waarbij op
21 en 22 september het in Tilburg zelfs nog zomers werd met minstens een graad
of 25. Daarna begonnen de temperaturen te dalen en daalden verder tot 14 á 15
graden op het einde van de maand. Ook de nachten koelden flink af tot 1,5°C op 29
september in Woensdrecht. Aan de grond dook op twee weerstations de temperatuur
ook nog tot onder het vriespunt: Twenthe registreerde -0,3°C en het Limburgse
Ell -0,5°C.
Daarna
volgde een afwisseling van koelere en zachtere periodes in oktober. Op 11 oktober bleef de temperatuur voor het eerst sinds
26 april overal in het land onder de 15 graden. Daarmee kwam een eind
aan een periode van 167 dagen met minstens op één van de officiële meetpunten
een temperatuur van 15 graden en meer. In de nacht naar 15 oktober brak de
hemel verder open. En omdat we nog steeds in koude lucht zaten kon de
temperatuur voor het eerst dit najaar onder het vriespunt duiken: Eelde
registreerde -0,8°C. Aan de grond kwam het op veel plaatsen tot vorst. Daarbij
had Eelde met -2,6°C de laagste temperatuur. De tweede maandhelft begon meteen warm.
Een zuidoostenwind voerde vanaf het vaste land tropische lucht aan waarin het
landinwaarts tot een drietal warme dagen kwam. Het begon op de 16e met 22,6°C
in Westdorpe, een dag later 21,4°C in Eindhoven en op 18 oktober hadden Twenthe
en Hoogeveen de hoogste temperatuur van die dag met ieder 22,3°C. De 25e en 26e
waren ook bijzonder zacht. Dat leverde op 25
oktober een datum-warmterecord op: in De Bilt werd het 18,8°C. Ook het
landelijk record over alle stations is die dag gebroken. Het werd in Westdorpe
20,3°C, Woensdrecht en Eindhoven 20,2°C en in Voorschoten 20,0°C. Op 26 oktober
kwam het bijna tot een landelijk warmterecord. In Maastricht werd het 23,0°C. Vervolgens
daalde de temperatuur daarna tot gemiddeld een graad of 15.
Ook
de maand november kende een afwisseling van koude en iets zachtere periodes. De
eerste twee dagen waren zacht met kwikstanden die overal in de dubbele cijfers
liepen. Op de eerste novemberdag liepen deze uiteen van 14,8°C in Wijk aan Zee
tot 10,4°C in Maastricht. Een dag later had Hoek van Holland de hoogste
temperatuur met 14,2°C en in Arcen werd het 11,8°C. Vanaf de 6e t/m de 9e deed
de temperatuur een duidelijke stap terug. Met maximumtemperaturen tussen de 5
en 9 graden. Zo bleef op 6 november de
temperatuur in De Bilt voor het eerst sinds 17 april onder de 10 graden. Daarna
werd het even weer wat zacht tot 13,6°C op 11 november in De Bilt en ook in
heel Brabant werd het minstens 13 graden. Vervolgens kregen we een week, waarbij
het kwik steeds rond de 10 graden schommelden. Vanaf de 17e sloeg het weer om. Na
de 19e daalden de temperaturen in het hele land tot onder de gebruikelijke
waarde voor de tijd van het jaar met maximumtemperaturen tussen de 2 en 7
graden. In de nachten begon het plaatselijk licht te vriezen en dat vond vanaf
17 november al plaats en dat duurde tot en met de 23e. In die periode was de
ochtend van 21 november het koudst: -3,7°C in Eindhoven. In deze koudere fase
werd ook de eerste officiële vorstdag genoteerd. Op 21 november daalde de temperatuur in De Bilt in de
avond met -2,8°C voor het eerst onder het vriespunt dit najaar. En toen
sloeg het weer opnieuw om. Op 24 november zorgde storm Bert voor een zuidelijke
wind die zeer zachte lucht aanvoerde. In Ell werd het 19,1°C en tevens was dat de
warmste 24 november ooit gemeten. Op vrijwel alle stations werd het dagrecord
gebroken, waarbij Berkel-Enschot nog 17,9°C registreerde als hoogste
temperatuur van deze slachtmaand. Sterker nog: het was niet eerder zo laat in het jaar zo warm.
Ook 25 november bleef nog zeer zacht met 16 tot 17 graden in Brabant. Den
Helder (De Kooy) had met 17,5°C de hoogste temperatuur van die dag. Vervolgens
begonnen de temperaturen elke dag wel te dalen tot een graad of 8 op het einde
van de maand. De laatste drie dagen koelde het op meerdere plaatsen ‘s nachts
af tot temperaturen onder het vriespunt. Op 29 november werd het in Woensdrecht
-4,1°C en daarmee werd het de laagste temperatuur van deze herfst.
De
herfst telde in De Bilt vijf zomerse dagen van minstens 25 graden en die vielen
allemaal in september. Normaal telt dit seizoen twee van zulke dagen. In totaal
waren er 18 warme dagen van minstens 20 graden, tegen normaal 14 warme dagen.
In totaal telde de herfst twee vorstdagen. Normaal telt de herfst zes
vorstdagen. Berkel-Enschot noteerde 22 warme dagen, waarvan er 6 zomers waren
en 2 tropisch. De koudste herfstdag was op 21 november toen het overdag niet
warmer werd dan 2,4°C. De koudste nacht een week later toen het op de 29e de
temperatuur daalde tot -2,2°C. Tenslotte werden hier nog vijf dagen met vorst
geteld.
NEERSLAG
Met
gemiddeld over het land 246 mm tegen normaal 222 mm was de herfst vrij nat.
September was nat met landelijk gemiddeld een hoeveelheid neerslag van 103 mm
tegen 73 mm. Oktober was daarentegen droog met gemiddeld 52 mm neerslag tegen
een langjarig gemiddelde van 75 mm en ovember was daarna weer vrij nat met 92 mm
tegen 72 mm normaal.
Over
de gehele herfst gezien waren de KNMI-stations het natst in Noord- en Zuid-Holland,
met in Hoek van Holland en Berkhout ieder 311 mm neerslag. Maar op andere
neerslagstations viel meer neerslag. Zo tapte Leiderdorp 368 mm af, Wognum 350,
Braamt 345, Hengelo 338, Stoutenberg 331 en Roderesch ving nog 330 mm op. De
minste neerslag viel in het Groningse Kloosterburen met 156 mm, gevolgd door het
Brabantse Vierlingsbeek 166, Steenbergen 180, Meeuwen 185 en Vredepeel waar 189
mm naar beneden kwam. Het droogste KNMI-station was Herwijnen met 201 mm. In De
Bilt viel 284 mm tegen 239 mm normaal. In Brabant was dus Vierlingsbeek de
droogste plaats. Berkel-Enschot had daarentegen met 236 mm juist de meeste neerslag.
Daar viel op 36 dagen minstens één millimeter, waarvan vijf dagen met minstens
tien millimeter. De natste herfstdag was 20 november toen 30 mm werd
opgevangen. Naast regen werd één hageldag waargenomen (11 september, waarbij
het zelfs even wit werd), drie onweersdagen en elf dagen met mist.
Op
1 september was in Eindhoven sprake van een wolkbreuk met ondergelopen straten
als gevolg. Naast al dat onweer kwam de regen met bakken naar beneden met in Doetichem
68 mm. En zoveel neerslag is op 2 september sinds 1901 nog nooit gevallen. Op 6
september waren er in het midden en noordwesten enkele stevige onweersbuien die
plaatselijk ongeveer 30 mm achterlieten. Op de 10e ontstonden in de loop van de
dag buien die tot in de nacht naar 11 september doorgingen. Op enkele plaatsen
gingen de hemelsluizen daarbij volledig open. Zo kreeg Montfoort 80 mm in de
regenmeter. Op de 10e zelf werd in De Bilt 53 mm afgetapt en daarmee was het
officieel de natste 10e september ooit waargenomen. Op de 27e kregen we te
maken met storm Aitor die heel wat
neerslag achterliet in Noord- en Zuid-Holland: Berkhout ving 46 mm op. In
Drenthe arriveerde in de avond van 1 oktober een stevig neerslaggebied en
lieten de regenmeters daar flink vullen: Diever 24 mm. Op de 9e raakten
neerslaggebieden van ex-hurricane Krik nog net Limburg en dat merkte waar Kerkrade
52 mm opving. In de avond van 12 oktober en nacht naar 13 oktober arriveerde
een stormdepressie op de Noordzee die de Duitse weerdienst de naam Helma had gegeven. Dit ging gepaard met
een actief koufront dat vooral in het noorden en noordwesten voor veel neerslag
zorgden met in Purmerend 14 mm. De dag van 11 november was een natte dag. In
het noordoosten en zuidwesten viel die dag plaatselijk 10 tot 15 millimeter. De
dagen van 19 en 20 november waren kletsnat, met gemiddeld over het land respectievelijk
13 en 14 mm. De hoogste neerslagsommen waren die dagen voor het zuiden
weggelegd, met op 19 november in Beek 30 mm en op 20 november in Berkel-Enschot
eveneens 30 mm. Dat laatste leverde een landelijk nieuw dag-neerslagrecord op. Op
de 27e kregen we te maken met storm Cornall, waarbij het in het noorden 25 tot
35 mm viel.
SNEEUW
Op
19 november ontwaakten Drenthe en Groningen in een winters landschap waar de
eerste sneeuw viel van het seizoen. Op 20 november viel op meer plaatsen sneeuw,
waarbij in Berkel-Enschot in de ochtend ruim twee uur lang sneeuwde en op een
gegeven moment een sneeuwdekje van 0,5 cm ontstond. In de avond en nacht
trokken opnieuw sneeuwbuien over. Op 21
november kwam het in de noordelijke helft van het land tot sneeuwbuien en
in Groningen viel regionaal 5 tot 10 cm sneeuw. Daarvoor gold code oranje. Na
een avond en nacht met sneeuwbuien werden vrijdagochtend 22 november ook Gelderland en Overijssel wakker in een witte wereld.
WIND
In
de ochtenduren van 27 september registreerde IJmuiden minstens een uur lang
windkracht 9 en dan spreken we van een storm. En deze kreeg de naam Aitor en werd eerder gegeven door de
Spaanse weerdienst. Het was daarmee de eerste herfststorm. Dit ging gepaard met
zware windstoten tot 101 km/uur op de Houtribdijk, Lauwersoog en IJmuiden,
Terschelling en Vlieland hadden ieder nog 94 km/uur. Rondom Tilburg werd
maximaal 58 km/uur gemeten bij windkracht 5. Een zware storm, Cornall geheten,
trok op 27 november over het noorden van het land. Dat betekent dat er minstens
een uur lang windkracht 10 werd gemeten en dat gebeurde alleen in Vlieland. Bij
dit alles werden windstoten van orkaankracht gemeten. Zo had Vlieland een
windstoot van 128 km/uur, Stavoren 121 km/uur en Den Helder (De Kooy) kreeg er
nog een van 120 km/uur te verwerken. Dit ging gepaard met stormschade bestaande
uit omgevallen bomen en gekantelde vrachtwagens. In Lochem kwam een fietster om
het leven door een omgevallen boom. Zowel langs de westkust als noordkust werd
een gewone storm gemeten van windkracht 9 met windstoten tot meer dan 100
km/uur. Rondom Tilburg bleef het beperkt tot een stoot van 60 km/uur en kracht
5.
ZONNESCHIJN
Met
gemiddeld over het land 374 uur zon tegen normaal 349 uur was de
herfst vrij zonnig. Dit kwam vooral door de zonnige september, met gemiddeld
over het land 182 uur zon tegen 159 uur normaal. In oktober en november week de
hoeveelheid zonneschijn niet veel af van het langjarige gemiddelde, met in
oktober 128 uur zon (normaal 120) en in november 63 uur zon (normaal 70
uur). Het zonnigst was het deze herfst in Den Helder (De Kooij) met
403 uur zonneschijn. Het somberst was het in Westdorpe
met 336 uur zon. In De Bilt en Berkel-Enschot scheen de zon respectievelijk
383 uur en 349 uur tegen respectievelijk 340 uur en 371 normaal. Bij dat
laatste station werden in dit seizoen 23 zonloze dagen geteld en dat is bijna
het dubbele van 14 dagen zonder zonneschijn als langjarig gemiddelde.
Daartegenover staan 15 zeer zonnige dagen en dat is normaal.
OPTISCHE
VERSCHIJNSELEN
Tijdens
de nachtelijke uren van 13 september was op verschillende plaatsen het
noorderlicht te zien. In de nacht van woensdag 18 september was een
gedeeltelijke maansverduistering zichtbaar. Om 02:40 uur begon de verduistering
en om 06:50 uur was het voorbij. Het maximum van de supermaansverduistering was
om 04:45 uur en was in grote delen van Nederland goed te zien. In oktober was
zowel het noorderlicht als een komeet zichtbaar. Aanvankelijk stond komeet Tsuchinshan-ATLAS vlak boven de horizon
en gooide bewolking vaak roet in het eten, maar op 14 en 15 oktober was deze zichtbaar. Ook was op
10 oktober in het noorden en oosten het
noorderlicht te zien.
