ZEER ZACHT, ZEER NAT en SOMBER
December
2023 is de boeken ingegaan als een zeer warme maand wat steeds vergezeld ging
van neerslag die vrijwel iedere dag viel. Slechts op vier dagen viel er geen
neerslag. Dit zorgde tevens voor een zeer natte maand. Koud en sneeuw beleefden
we alleen tot en met Sinterklaas, daarna werd het boterzacht. De zon kwam er
deze maand nauwelijks aan te pas. Bijzonder was de wind die af en toe flink uit
zijn slof schoot. Zoals op 9 december door storm Elin en op de 21e door storm
Pia.
TEMPERATUUR
Met een gemiddelde etmaaltemperatuur van 6,9°C in De
Bilt was december zeer zacht, want normaal is het gemiddeld 4,2°C. Daarmee
was het de op vier na zachtste decembermaand sinds het begin van de
waarnemingen in 1901. Het warmste station moeten we zoeken langs de kust waar
Hoek van Holland en Vlissingen een gemiddelde hadden van respectievelijk 7,6°C
en 7,7°C. Gilze-Rijen was het warmste Brabantse
station met 7,0°C en in Berkel-Enschot werd het gemiddeld 6,7°C. Bij dat
laatste station werd het overdag gemiddeld 8,7°C en in de nachten werd het
4,6°C.
Toen
de meteorologische winter op 1 december van start ging was het meteen ook een
aantal dagen winters met zeer lokale schaatspret op 2 december.. Overdag
was het 1 tot 2 graden en de nachten verliepen met vorst. Al gelijk in de
eerste decembernacht noteerden Wijk aan Zee, Voorschoten, Rotterdam, Woensdrecht,
Deelen, Twenthe en Eelde allemaal matige vorst van minstens -5,1°C. Maar
Leeuwarden spande de kroon en werd er zelfs strenge vorst genoteerd met
-10,1°C. Daarmee hebben we gelijk de laagste temperatuur van de maand te pakken,
want kouder werd het niet meer in deze maand. Op 6 december werd het met zo’n 7
graden wat minder koud, maar een dag later zaten we alweer op slechts 2 tot 4
graden. Dat was tevens de laatste koude dag van de maand, want daarna kwamen we
voor de rest van deze feestmaand in zachte lucht terecht. We verkeerden namelijk
vrijwel continu onder invloed van actieve lagedrukgebieden die over het
Noordzeegebied naar het oosten trokken en daarmee steeds hoge temperaturen
meevoerden. Ook in de nachten bleef het kwik ruim boven het vriespunt. Overdag
werd het vaak minstens 10 graden. Zo noteerde Tilburg 15 van zulke dagen,
waarbij op 24 december de hoogste temperatuur werd behaald: 13,1°C. Op andere
plaatsen werd het nog iets warmer, waarbij Gilze-Rijen en Westdorpe met ieder
13,6°C de hoogste temperatuur van december konden registreren. Ook de kerstdagen
verliepen uitzonderlijk zacht. Het begon al met de warmste Eerste kerstdag ooit
waargenomen. Daarbij kijken we naar de gemiddelde etmaaltemperatuur en dus niet
naar de hoogste maximumtemperatuur. Gemiddeld over 24 uur kwamen we uit op
12,0°C en deze werd waargenomen in Westdorpe. Hiermee werd het record uit 1983,
met op 25 december een gemiddelde van 11,4°C en geregistreerd in Volkel, naar
de tweede plaats verdreven. Het was overal zeer zacht, want op maar liefst
negen stations werd dit record gebroken. Ook in Midden-Brabant, want
Gilze-Rijen, Tilburg en Berkel-Enschot kwamen allemaal uit op gemiddeld 11,6°C.
Maar dat is nog niet alles, want kijken we naar zowel Eerste als Tweede
kerstdag samen dan werd kerst 2023 zelfs de op één na warmste ooit waargenomen.
De Bilt zag het op de 25e namelijk 12,5°C worden en een dag later 11,3°C.
Gemiddeld over die kerstdagen is dat 11,9°C. Eerste kerstdag was de op
twee na warmste sinds 1901 met 12,5°C in De Bilt. Op tweede kerstdag was
het 11,3°C. Slechts zes keer verliep tweede kerstdag warmer.
Er
werden in De Bilt tenslotte nog vijf vorstdagen geteld en normaal zijn dat er toch
nog elf. Er waren geen ijsdagen, waarop de temperatuur de hele dag onder het vriespunt bleef; normaal zijn dat er twee. In
het oosten kwamen wel ijsdagen voor en dat gebeurde op de 1e (Nieuw Beerta,
Leeuwarden, Eelde, Deelen) en op de 5e (Nieuw Beerta). Berkel-Enschot kende ook
vijf dagen met vorst, waarbij 2 december met -2,5°C de laagste temperatuur had.
Koud was het overdag op 1 december toen de temperatuur niet verder steeg dan 1,2°C.
NEERSLAG
Met
gemiddeld over het land van 121 mm neerslag tegen een langjarig gemiddelde van
78 was december zeer nat en de op zeven
na natste december ooit waargenomen. Het natst was het in Arnhem met 207
mm, gevolgd door Enschede 206 en Almelo met 191 mm. Het natste KNMI-station was
Deelen met 171 mm. De minste neerslag viel in Zeeland. Zo kreeg Kapelle ‘maar’
76 mm in de regenmeter en Noordgouwe 83 mm. In Brabant waren de natste plaatsen
Boxtel en Gemert met respectievelijk 157 en 154 mm. Overal in Brabant werd meer
dan 100 millimeter afgetapt, waarbij Oudenbosch precies 100 mm had.
Berkel-Enschot kreeg 131 mm in de regenmeter, waarbij op 18 dagen minstens één
millimeter viel en daarvan weer 4 dagen met minstens 10 millimeter. Vooral 24
en 25 december waren kletsnat, waarbij in totaal 44 mm naar beneden kwam. Naast
regen en buien werd tijdens buien op de 21e ook onweer waargenomen en op één
dag was er sprake van mist (7 december).
Vrijwel
iedere dag viel er ergens wel regen. Alleen de eerste twee dagen en rond het
midden van de maand was het op veel plaatsen droog. Het grootste deel van de
regen viel tijdens de zachte periode. Op 9 december kwam op enkele plaatsen de
regen met bakken naar beneden. Zo kreeg Wijster 24 mm in de regenmeter,
Dieverbrug 23, Oostzaan 21 en Deelen 19 mm. De 19e stond de hele dag in het
teken van perioden met regen. In totaal viel er in Tilburg 10 mm. In het
noordwesten van het land was het veel natter. Den Helder en Wijk aan Zee
scoorden beide 27 mm, Berkhout 22 en Schiphol had 21 mm. Twee dagen later was
het weer raak. Motregen en buien teisterden Tilburg en omstreken. Hierdoor
bleef het met 10 mm nog beperkt. Maar omdat de buien vooral plaatselijk vielen zagen
we grote verschillen. Zo kreeg Deelen 20 mm in de regenmeter en vliegveld
Twenthe zelfs 26 mm. Vanaf de Waddeneilanden werden de buien feller en gingen
in de loop van de middag gepaard met hagel en onweer. Aan het begin van de
avond trok vanaf Amsterdam een buienlijn naar het zuidoosten en ook daar zat
onweer tussen. Amsterdam, Utrecht, Nijmegen en Arnhem meldden allemaal bliksem
en een klap onweer. Rond de kerstdagen ontstond op meerdere plaatsen
wateroverlast.
SNEEUW
Tijdens
de koude periode in de eerste week van de maand viel er in het oosten en
noorden regelmatig sneeuw, terwijl de sneeuw in het westen weinig voorstelde.
In de avond van 2 december gaf het KNMI voor Noord-Holland en Zuid-Holland code
oranje uit voor ijzel. In de middag en avond van 3 december trok een front over
Nederland naar het oosten waardoor het vooral in het oosten en zuidoosten wit
werd. Daar viel 2 tot 5 cm sneeuw, zoals in Warffum. In Berkel-Enschot kwam het
tot een sneeuwhoogte van 1 cm en in de avond was daar nog halve centimeter van
over. In het noordoosten was het zo koud dat de sneeuw tot en met de 5e bleef
liggen. Ook op de Veluwe bleef plaatselijk sneeuw liggen. In het noordoosten was
het op 5 december en Pakjesavond een komen en gaan van sneeuwbuien. Daar groeide
het sneeuwdek van 7 cm in Veenhuizen tot 9 cm in Bovensmilde. Hierna werd het
minder koud en smolt de sneeuw snel weg. Op 8 december werd het in de ochtend
in het noordoosten opnieuw een tijdje wit, daar viel een paar centimeter sneeuw
die echter weer snel wegsmolt.
WIND
Op
9 december kregen we te maken met storm Elin die gepaard ging met een enorme
toename van de wind en vooral zware windstoten die in de nacht steeds erger
werden. In IJmuiden kwam het even tot windkracht 9 met windstoten tot 99 km/uur,
maar niet genoeg voor een storm. Texel had urenlang windkracht 8 met stoten tot
100 km/uur. Het midden van Brabant kreeg te maken met windkracht 6 en een
maximale windstoot van 72 km/uur.
Op
21 december trok storm Pia over de Noordzee naar Denemarken en daarbij kwam het
in het Waddengebied wel tot de eerste officiële winterstorm en de
zesde van het jaar. Vlieland meldde in de ochtend tussen 10:00 en 11:00 uur
windkracht 9. In de middag kregen ook Texel en Lauwersoog windkracht 9 te
verduren. Deze storm werd vergezeld van felle windstoten tot wel 117 km/u op
Vlieland en dat is vrijwel gelijk aan orkaankracht! Nieuw Beerta had 111 km/u
en Texel 110 km/u. Dit leidde hier en daar tot schade door omgewaaide bomen en
helaas viel daardoor ook één dode te betreuren in Nederland. In het hele land
traden zware windstoten op en in de noordelijke kustgebieden zeer zware
windstoten. De meeste impact had echter de stormvloed die volgde op Pia.
Hierdoor moest de Maeslantkering voor het eerst in de geschiedenis
gesloten worden vanwege hoogwater. Alle keringen in Nederland waren
tegelijkertijd gesloten. Het water stond aan de westkust tot in de duinen en
daardoor was er sprake van flinke afslag van de duinen. Uiteindelijk
kwamen we de stormvloed wel veilig door zonder grote problemen. Op de
avond van storm Pia werden voor het eerst sinds 2018 zeldzame
parelmoerwolken waargenomen. Door de vele regen en flink wat smeltwater
vanuit de Alpen was er sprake van meerdere hoogwatergolven in de rivieren,
waardoor de uiterwaarden onderliepen. Tijdens de kerstdagen was er met name
sprake van hoogwater in de IJssel en de Overijsselse vecht. In Deventer
werd bijna een kritieke waterstand bereikt. Daarnaast was er sprake van
extreem hoge grondwaterstanden en verzadigde bodems. Veel weilanden kwamen dan
ook blank te staan.
Kijken
we even naar de overkant van de Noordzee, waar storm Gerrit na de kerstdagen enorm
te keer is gegaan op de Britse Eilanden. De Britse weerdienst heeft deze storm
die naam gegeven, welke genoemd is naar onze eigen weerman Gerrit Hiemstra die
onlangs gestopt is op tv. Tornado’s, overstromingen en zware sneeuwval waren
het gevolg. Het enige wat wij ervan meekregen was dat de wind na de kerstdagen toenam.
ZONNESCHIJN
De
zon scheen deze maand gemiddeld over het land 35 uur terwijl het langjarig
gemiddelde 58 uur is. December is gemiddeld al de somberste maand van het jaar,
maar dit jaar was het dus nog somberder. Het zonnigst was het op Terschelling
waar de zon 49,5 uur scheen en daarna volgt Zeeland met in Vlissingen 44,6
zonuren en Westdorpe met 41,2 zonuren. Het oosten van het land was het nog
somberder, waarbij Twenthe 20 uren zonneschijn noteerde en Hoogeveen en Heino
ieder 23. De zon scheen het meest in de eerste drie dagen en op 6 en 17
december. In De Bilt zagen ze 26 uren de zon schijnen en in Berkel-Enschot en
Tilburg was dat 35 uur. Daar werden maar liefst 14 zonloze dagen geteld en geen
enkele zeer zonnige dag.