WARM EN BIJNA RECORDNAT
November
begon boterzacht en eindigde koud met de eerste officiële vorst van het seizoen.
Daarnaast viel er ontzettend veel neerslag en werd deze slachtmaand de op twee
natste november ooit gemeten. Naast regen werd ook de eerste sneeuw
geregistreerd met plaatselijk enkele centimeters sneeuwdek. Tevens onweer, hagel,
mist en zelfs twee stormen. Daarnaast werden vier dagrecords gebroken met
laagste luchtdruk voor die dag ooit geregistreerd. Een echte herfstmaand dus.
TEMPERATUUR
Met
een gemiddelde etmaaltemperatuur van 7,8°C in De Bilt, tegen 7,0°C normaal, was
november een zachte maand. Een koud einde voorkwam dat de maand niet in de top tien
van zachtste novembermaanden ooit zou eindigen, want dat zag er in het begin
wel uit. De warmst plaatsen in deze maand moeten we zoeken langs de kust. Zo
hadden zowel Vlissingen als Hoek van Holland een gemiddelde van 9,1°C en
Vlieland 9,0°C. Veel minder warm was het in het oosten: 6,9°C in zowel Eelde,
Nieuw-Beerta als Twenthe. In Berkel-Enschot werd een etmaalgemiddelde van 7,7°C
geregistreerd. Overdag werd het gemiddeld 10,3°C en ’s nachts 5,1°C tegen
normaal respectievelijk 10,4°C en 4,7°C.
De
eerste november begon boterzacht en meteen werd meteen de warmste dag van de
hele maand. Twenthe noteerde 15,8°C, Gilze-Rijen en Tilburg hadden ieder
15,6°C. Daarna werd het met dagelijks 11 tot 12 graden minder zacht. Vooral de
nachten waren warm met minimumtemperaturen van 6 tot 8 en aan de kust zelfs 9
graden. Rond 10 november kwamen we in een koudere fase terecht. Op de 10e lag
de maximumtemperatuur in De Bilt voor het eerst sinds 6 april onder de tien
graden. Ook de nachten werden kouder, waardoor we op 12 november de allereerste
vorst van het seizoen konden noteren. Dat is wel bijna drie weken later dan
normaal, want gemiddeld valt de eerste vorst rond 23 oktober. In het Limburgse
Ell zakte de temperatuur namelijk tot -0,8°C. Vervolgens werd het overdag in
het midden van Brabant niet warmer dan een graad of 7. Een dag later kwam zeer
zachte lucht opzetten en kwam het op veel plaatsen tot meer dan 15 graden. Deze
afwisseling in de temperatuur hield aan tot en met de 23e. Zo kregen we op 16
november in de ochtend te maken met vorst in Eelde (-1,5°C) en een dag later
gebeurde dat in Deelen, Nieuw-Beerta, Hoogeveen, Twenthe en opnieuw Eelde. Maar
de dag van de verkiezingen van de Tweede Kamer op 22 november begon helemaal
ijskoud. Het koudst werd het in Twenthe waar de temperatuur zakte tot -3,4°C.
Daarna volgde Eelde met -2,6°C en vervolgens heel Brabant. Zo had Eindhoven
-2,0°C, Volkel -1,7°C, Woensdrecht -1,6°C en Gilze-Rijen -1,5°C. In grote
steden bleef de temperatuur net boven het vriespunt. Aan de grond vroor het nog
harder tot wel matige vorst in Twenthe: -5,4°C. Volkel had op tien centimeter
hoogte nog -4,3°C, Deelen -3,9°C, Eelde -3,8°C en Gilze-Rijen kreeg een
temperatuur van -3,4°C te verwerken. De andere dagen verliepen juist erg zacht.
Op 24 november kwam er plotseling een einde aan dit patroon en werd geleidelijk
koudere lucht aangevoerd. De middagtemperaturen daalden geleidelijk tot
maximaal 5 graden en in de nacht kwam het steeds vaker tot lichte vorst. In De
Bilt vroor het op de 26e met -0,6°C voor de eerste keer sinds 27 april en
daarmee werd wel de eerste officiële vorst van het herfstseizoen gemeten. Normaal
mogen we bij het KNMI rond 3 november al een vorstnacht verwachten. Op de
laatste dag van de maand vroor het in het noorden plaatselijk zelfs matig en
werd in Leeuwarden met een kwikstand van -5,4°C de laagste temperatuur van de
maand bereikt. In Eelde en Nieuw-Beerta bleef de temperatuur ook overdag
plaatselijk onder nul en dan spreken we van een ijsdag, de eerste van het
seizoen.
In
De Bilt kwam het uiteindelijk op vier dagen tot vorst, tegen normaal vijf
dagen. In het oosten telde november plaatselijk acht van zulke dagen, maar in
het noordwestelijk kustgebied vroor het plaatselijk helemaal niet. IJsdagen waren
er niet in De Bilt en dat is vrij normaal. In Eelde en Nieuw Beerta kwam het
tot één ijsdag. Berkel-Enschot kwam tot drie dagen met vorst en vond plaats eind
november met -0,4°C als laagste temperatuur op de 28e. De koudste dag van de
maand was twee dagen later toen het kwik overdag bleef steken op 2,2°C. Maar
veel vaker was het mild met in De Bilt op maar liefst 20 dagen maxima van 10
graden of meer. Dat levert overigens geen top tien-notering op. Recordhouder is
1994 met maar liefst 28 milde dagen met maxima van 10 graden of meer. Gemiddeld
over de periode 1994-2023 telt november 17 van die dagen. Op twee dagen werd
het dit jaar zelfs 15 graden of meer en dat is evenveel zachte dagen als
gebruikelijk. In 2015 kwam het tot een absurd record van 13 zachte dagen.
NEERSLAG
November
was met gemiddeld over het land 153 mm neerslag tegen normaal 72 mm
uitzonderlijk nat. In De Bilt viel 159,1 mm en dat is goed voor een derde plek
in de lijst met natste novembermaanden ooit. Op eerste plaats staat 1944 met
183,2 gevolgd door 1977 met 166,7 mm. Met uitzondering van de laatste paar
dagen, was de neerslag bijzonder gelijk verdeeld over de maand. Op de meeste
dagen viel er gemiddeld zo’n 3 tot 6 mm per dag; op 8, 14, 18 en 28 november
viel er landelijk gemiddeld meer dan 10 millimeter en dat is 2x zoveel als
normaal voor november. Gemiddeld regende het deze maand op 26 van de 30 dagen,
normaal zijn dat er ongeveer 19.
Zoals
gebruikelijk in de herfst was het deze maand het natst in het kustgebied, met
in delen van Noord- en Zuid-Holland meer dan 240 mm. Hoogwoud kreeg 252 mm in
de regenmeter, Bergen 248 en Zoetermeer had 244 mm. Berkhout was het natste
KNMI-station met 207 mm. Het minst nat was het in Zuid-Limburg, waar Echt 109
mm opving, Oost-Maarland 113 en Maastricht 117 mm. In Brabant waren de natste
plaatsen Deurne met 177 mm, gevolgd door Eersel met 164 mm en Helmond die 162
mm aftapte. Berkel-Enschot kreeg nog 145 mm in de regenmeter, waarbij 27
november met 34 mm de natste dag was. In totaal viel daar op 27 dagen neerslag,
waarbij enkele buien gepaard gingen met onweer (9 november) en hagel (24 en 29
november). Ook was het op drie dagen mistig (12, 18 en 22 november).
Op
2 en 3 november werd er in de kustgebieden 30 tot 50 mm afgetapt met dank aan storm
Ciarán. Op 8 november viel er bijna overal 10 tot 20 mm. Op de 14e viel er in
de zuidelijke helft 15 tot 30 mm. Zo kreeg Westdorpe 27 mm in de
regenmeter, Eindhoven 26 en Arcen 24 mm.
En dan de aankomst van Sinterklaas in Woudrichem op de 18e die totaal verregende.
Berkel-Enschot kreeg die dag nog 9 mm, Tilburg 12, Chaam 13 en Esbeek 14 mm in
de regenmeter. De meeste regen in ons land werd opgevangen in Lisse met 18 mm,
gevolgd door Kessel-Eik (Limburg) en Venlo met ieder 17 mm. Op 19 november was
juist het noorden veruit het natst met daar zo’n 30 mm. Met 18 mm gemiddeld
over het land was 27 november de natste dag van de maand, waarbij in het
noorden 10 mm viel en in het zuiden meer dan 30 millimeter. Berkel-Enschot was met
34 mm de natste plaats van het land. Op de tweede plaats waren het Arcen en
Eindhoven met ieder 32 mm gevolgd door Volkel en Gilze-Rijen die 31 mm in de
regenmeter opvingen.
Deze
kletsnatte novembermaand brengt het jaar 2023 in een illuster rijtje van jaren
met meer dan 1000 mm. Het is pas de vierde keer sinds de start van de
neerslagmetingen in 1906 dat er meer dan 1000 mm valt. Tot en met november viel
er dit jaar ongeveer 1020 mm. Alleen in 1998 was het met 1109 mm nog natter,
maar dit record kan in het geding komen als december een normale hoeveelheid
van ongeveer 87 mm neerslag brengt.
SNEEUW
De eerste
sneeuwvlokken werden op 25 november gespot. Op 27 november ging de regen
in de Achterhoek, op de Veluwe en in de Limburgse heuvels tijdelijk over in
(natte) sneeuw en zorgde regionaal voor een wit landschap. In de avond van 28
november en op 29 november trokken er talrijke winterse buien over het land,
waardoor er in het oosten plaatselijk een sneeuwdek van enkele centimeters
ontstond. In Berkel-Enschot werd in de avond van 28 november alleen wat
sneeuwvlokken waargenomen.
STORM
Het
kwam deze maand maar liefst twee keer tot een storm. Op 2 november trok storm
Ciarán over ons land en dat terwijl de bomen na een zeer zachte oktober en het
uitblijven van vorst nog vol in het blad stonden. Zowel Vlissingen als Hoek van
Holland kregen op die donderdag te maken met minstens een uur lang windkracht
9. Aan het begin van de avond sloten Texel en Vlieland zich daarbij toen de
storm op de Noordzee aankwam. In IJmuiden kwam het zelfs tijdelijk tot
windkracht 10. Bij dit alles werden windstoten gemeten tot 115 km/u in
IJmuiden, 112 km/u in Hoek van Holland en 110 km/u in Vlissingen. In Brabant
was de maximale wind kracht 7 met windstoten tot 100 km/u in Eindhoven en 97
km/u rondom Tilburg. Opvallend hierbij zijn de windstoten in Brabant en
Limburg, waardoor het KNMI ook voor deze provincies code oranje had moeten
uitgeven. Het gaf dan ook enorme overlast door vooral omgevallen bomen. Daarbij
viel er één dode (in Venray) en tientallen gewonden. Zoals op de N65 bij
Berkel-Enschot waar een boom op rijdende auto’s viel en voor enkele gewonden
zorgde. De tweede storm van november, tevens de derde herfststorm van dit
jaar, diende zich aan op 24 november langs de westkust en noordkust. De
zwaarste windstoot bedroeg 118 km/uur (orkaankracht) en werd gemeten in
Lauwersoog. Landinwaarts in de kustprovincies vielen de windstoten mee met 80
tot 90 km/uur en in het binnenland 60 tot 80 km/uur.
LUCHTDRUK
Storm
Ciarán liet de barometers op de 2e gigantisch dalen, waardoor dagrecords
sneuvelden. Het record stond op 973 hPa waargenomen op 2 november 1930 in Den
Helder (De Kooy), maar op deze dag gingen vrijwel alle weerstations er flink
onder. De laagste luchtdruk werd op Vlieland gemeten met 965,3 hPa. Op de
platforms op de Noordzee werd zelfs 956,2 hPa afgelezen. Maar het bleef niet
alleen op deze dag, want zowel op 3, 4 als 5 november sneuvelden luchtdrukrecords.
Zo daalde het kwik in de barometer op 3 november tot 969,5 hPa op Vlieland,
waarmee het oude record van die dag van 971,8 hPa (Den Helder, 1930) naar de
tweede plaats werd verdreven. Vervolgens ging het luchtdrukrecord van 4
november eraan, waarbij Vlieland opnieuw recordhouder werd met 968,4 hPa.
Vorige record stond op 978,8 hPa (Vlissingen, 1910). Tja, en dan de 5e, want
het ging maar door. In de nacht naar 5 november zakte de barometer op alle
weerstations tot onder het oude luchtdrukrecord van 5 november van 973,4 hPa
die in 1985 in Leeuwarden werd waargenomen. Om 03:00 uur in Vlissingen werd het
zelfs 968,3 hPa en konden we het vierde dagrecord achter elkaar noteren.
ZONNESCHIJN
De zon scheen deze maand
ongeveer de normale hoeveelheid, met gemiddeld over het land 67 uren zon
tegen 70 zonuren normaal. Net als de neerslag was ook de zonneschijn redelijk
gelijkmatige verdeeld over de maand. Er waren dan ook weinig sombere (zonloze)
dagen, met landelijk gemiddeld vier dagen tegen acht dagen normaal. Op 18 en 27
november scheen de zon nergens maar ook 21, 23 en 26 november verliepen op veel
plaatsen zonder zonneschijn. Het zonnigst was het in het Zeeland met in
Vlissingen 86 uren zon en 83 in Wilhelminadorp. Het minst zonnig was het
in het uiterste oosten, met in Twenthe 49 zonuren en Nieuw Beerta met 53
uren zonneschijn. In De Bilt scheen de zon 62 uur tegen 67 uur normaal en
Berkel-Enschot waren het 66 zonuren tegen 72 normaal. Daar werden zes zonloze
dagen geteld, maar ook drie zeer zonnige dagen waar de zon minstens 6 uur
scheen.