Het Weernieuws: Januari 2024

KOUD,  NAT, ZONNIG en vooral ONSTUIMIG

Januari is in De Bilt uitgekomen als een zachte maand, maar niet overal zoals in Brabant en in het oosten van het land. Daar was het juist een koude maand met winterweer. Sneeuw, ijskoude nachten, ijsdagen en schaatspret kwamen daar vaker voor dan bij het hoofdstation van het KNMI. Bij dit alles was het een zonnige eerste maand van 2024. Opmerkelijk waren de drie winterstormen die over ons heen denderden en op dat moment voor hoge temperaturen zorgden. 

TEMPERATUUR

Met in De Bilt een gemiddelde etmaaltemperatuur van 3,8°C tegen 3,6°C normaal was januari iets aan de zachte kant. Maar dat was niet dus overal zo. Brabant beleefde namelijk een koude januarimaand. Zo werd het in Berkel-Enschot gemiddeld 3,6°C tegen normaal 4,1°C. Deze was verdeeld over een gemiddelde middagtemperatuur van 6,3°C (normaal 6,5°C) en in de nachten was dit gemiddeld 1,0°C tegen 1,6°C als langjarig gemiddelde over de periode 1998-2023. 

Januari 2024 begon zoals december vorig jaar eindigde: zeer zacht. Zowel storm  Geraldine, die via de Noordzee naar Denemarken trok, en storm Henk zorgden hiervoor met maximumtemperaturen van 9 tot wel 13 graden. Op de 2e noteerde Westdorpe 13,6°C en Gilze-Rijen en Herwijnen ieder 13,2°C. Opvallend hierbij is dat Tilburg maar 11,8°C scoorde en dat ligt toch niet ver van vliegveld Gilze-Rijen. Van vorst was geen sprake en verliepen de nachten warm met 5 tot 8 graden. Vanaf Driekoningen stroomde koude lucht binnen en zakte het kwik overdag naar een graad of 5 á 6 en in het uiterste noordoosten lag deze rond het vriespunt. Het was het begin van een koude periode die tot en met de 11e zou duren. De middagtemperaturen lagen rond het vriespunt en ‘s nachts vroor het landinwaarts matig (lager dan -5,0°C). Vanaf 8 januari bleef het op enkele plaatsen zelfs de hele dag vriezen en werden de eerste ijsdagen van dit jaar geregistreerd. In Berkel-Enschot vond dit zelfs drie dagen achtereen plaats en in Hupsel en Twenthe vier dagen. De laagste maximumtemperatuur werd meteen genoteerd op de 8e: -1,9°C in Maastricht. In De Bilt zakte de nachttemperatuur op 9 januari tot -5,6°C en daarmee werd de eerste officiële matige vorst van het winterseizoen gemeten. En dat ging ook nog eens gepaard met een matige tot vrij krachtige wind, waardoor de windchill (gevoelstemperatuur) het bijna 2x zo koud maakte als wat de thermometer aangaf. Zo zakte het kwik in de ochtend van de 9e tot -7,8°C in Maastricht, maar de windchill kwam uit op -14,5°C! Berkel-Enschot had -5,4°C, maar voor het gevoel was het bijna -12. Ook een dag later daalde het kwik tot -9,1°C in Maastricht, -8,0°C in Eindhoven en -6,1°C in Berkel-Enschot. Het bleef maar waaien en dus gevoelstemperaturen van -12 tot -14 graden. Maar de koudste nacht van deze winterse periode moest nog komen. Met Twenthe als laagste temperatuur op de 10e: -9,8°C. Daarna volgde Woensdrecht (-9,4°C) , Gilze-Rijen (-9,3°C) en Deelen met -9,2°C. De wind was eindelijk afgenomen, maar zorgde nog wel voor strenge vorst als windchill. Aan de grond, op tien centimeter hoogte, vroren de keien uit de grond, waarbij het midden van Brabant de allerlaagste temperaturen van het land had: Tilburg -11,8°C en Gilze-Rijen -12,7°C. 

Op de 12e werd er geleidelijk minder koude lucht aangevoerd en steeg het kwik naar zo’n 4 graden. Daarna kwam er een noordwestelijke stroming op gang met van oorsprong lucht uit de poolstreken. Het werd opnieuw kouder. In de middag lagen de temperaturen van 14 tot en met 16 januari enkele graden boven nul; in de nachten vroor het licht en in het zuidoosten ook matig. Op de 17e kwam de temperatuur in de het oosten en zuiden zelfs niet boven nul. Zo registreerde Berkel-Enschot wederom ijsdag met -0,7°C als maximumtemperatuur. Hupsel noteerde -0,9°C en in Maastricht werd het overdag niet warmer dan -1,8°C. In Ell kwam de temperatuur boven een sneeuwdek in de nacht van 18 januari uit op een kwikstand van -10,4°C, en dat betekent strenge vorst en tevens de laagste temperatuur van deze maand. Aan de grond noteerde meer weerstations strenge vorst: Eelde, Twenthe, Gilze-Rijen en Ell. Overdag werd het 3 tot 5 graden, maar in de nachten bleef het tot en met de 21e nog wel vriezen. De koudere fase van 6 tot en met 20 januari nodigde regionaal uit tot schaatsen op (vooral) opgespoten ijsbanen en weilanden. De vorstperiode leverde ook de eerste marathon op natuurijs op sinds 14 december 2022. Winterswijk had daarbij de primeur. 

Vervolgens kwam er een abrupt einde aan het winterweer en stroomde op die 21 januari overdag zeer zachte lucht binnen tot wel 10 graden in Woensdrecht, Westdorpe en Wijk aan Zee. Het kwik steeg verder tot 12 graden een dag later en ruim 13 graden op de 23e. In De Bilt werd het toen 13,4°C en daarmee was het de warmste 23e januari ooit gemeten sinds 1901. Maar de hoogste temperatuur van deze maand werd op de 24e bereikt: 13,8°C in Arcen en 13,7°C in zowel Eindhoven als Volkel. Daarna zakte de temperatuur terug tot net boven of net onder de 10 graden en dat duurde tot het einde van de maand. Als het helder werd in de nachten koelde het nog flink af met plaatselijk lichte vorst. 

Januari kende in De Bilt 14 dagen met vorst (normaal 12), waarvan het in vier nachten tot matige vorst kwam van minstens -5,1°C en dat is normaal. In het oosten lag het aantal vorstdagen iets hoger en kwam uit op 16; in het Limburgse Ell kwam het daarbij negen keer tot matige vorst, waarvan één keer dus streng. In het westen vroor het met 5 tot 7 dagen een stuk minder. IJsdagen waren er niet in De Bilt, terwijl het langjarig gemiddelde daar op drie dagen staat. Maar het scheelde niet veel. Op 17 januari werd het in De Bilt namelijk precies 0,0°C en op 9 januari was het maximaal 0,1°C. Elders bleef de temperatuur op tenminste één dag de hele dag onder nul tot zelfs in Vlissingen. Het zuiden en oosten van het land telde drie tot zelfs vijf ijsdagen, zoals in Twenthe en Hupsel. In Berkel-Enschot kwam het in deze maand tot 13 vorstdagen, waarvan vier met matige vorst. Daarnaast werden er ook vier ijsdagen geteld met als koudste dag de 17e toen het kwik bleef steken op -0,7°C. De laagste nachttemperatuur werd op de 11e gemeten met -7,1°C. De laatste keer dat het hier zou koud was in een louwmaand, was in 2019 toen het kwik op 21 januari zakte tot -8,3°C. 

NEERSLAG

Gemiddeld over het land viel er deze maand 79 mm neerslag tegen 68 normaal en daarmee  was januari een natte maand en tevens de vierde natte maand op een rij. Opmerkelijk genoeg viel het overgrote deel van de neerslag gedurende de eerste vijf dagen van de maand. Met name 2 januari was erg nat, met in het hele land 15 tot 25 millimeter en in het noordoosten meer dan 30. Overdag trokken op 3 januari stevige buien over die in Berkel-Enschot nog 13 mm achterlieten. Eindhoven hadden 23 mm en Wilhelminadorp 18 mm. Daarna waren er nog maar weinig echt natte dagen. In De Bilt en Berkel-Enschot waren er respectievelijk 14 en 12 droge dagen, normaal zijn dat er 9. 

Het natst was het in het in de provincie Utrecht: Benschop noteerde 129, Woudenberg 123 en Soest 122 mm. Ook in het noorden was het nat, waarbij het Groningse Woltersum eveneens 122 mm aftapte. Het droogst was het in het oosten en zuidoosten met in Hupsel maar 61 mm. In de Achterhoek, delen van Brabant en in Limburg viel nog 70 tot 75 millimeter. Station Deelen was met 99 mm het natste KNMI-station. In De Bilt viel 92 mm en in Berkel-Enschot 74. Bij dat laatste station werden elf dagen geregistreerd, waarbij er minstens één millimeter werd opgevangen en daarvan drie dagen met minstens 10 millimeter. De natste dag was die van 2 januari toen 18 mm in de regenmeter werd opgevangen, gevolgd door de 3e met 13 mm en 15 januari met 10 mm. 

SNEEUW en IJZEL

Op 7 januari passeerde een neerslaggebied, met in het noordoosten en oosten (natte) sneeuw. En was er een verrassing op die maandag 8 januari toen plotseling vanuit het oosten een sneeuwfront over het land trok, waardoor het in Berkel-Enschot heel even wit werd. Drie dagen later gebeurde opnieuw iets onverwachts toen in de loop van de middag lichte neerslag viel, terwijl de grond nog bevroren was. In de avond van de 11e viel dan ook ijzel, motregen en zelfs wat sneeuw. De wegen werden vooral in het oosten spekglad en leidde tot tientallen ongelukken, zowel op wegen als op stoepen, en was er zelfs een dode te betreuren. Pas tegen de avond zagen de weerinstituten dit aankomen en meteen werd door het KNMI code oranje uitgegeven. In de avond van 13 januari bereikte een koufront ons land en deze werden in de nacht en ochtend van de 14e gevolgd door talrijke winterse buien. Ook op 15 en 16 januari vielen er buien met hagel en sneeuw, waardoor zich plaatselijk een sneeuwdek vormde. En toen natuurlijk de sneeuwverwachting van 17 januari, waarbij in sommige media zelfs gesproken werd over een sneeuwbom van wel 40 cm aan sneeuw. Je zag in de aanloop al dat er niet zoveel centimeters zou vallen, maar wél dat het zou gaan sneeuwen in Brabant en Limburg. In de Limburgse heuvels viel lokaal zelfs 20 tot 25 cm en op de Vaalserberg lag op tuintafels zelfs bijna 30 cm. Verder naar het noorden viel minder sneeuw en in Midden-Limburg en in het zuidoosten van Noord-Brabant viel 1 tot 5 cm. De neerslagzone trok de gehele dag over België die daar sinds maart 2013 nog nooit zo’n sneeuwdag hadden meegemaakt. Vervolgens schoof deze zone door naar Zuid-Limburg. Tenslotte viel in de ochtend van 21 januari ijzel in het noorden, zoals op Terschelling en in Leeuwarden en Stavoren. 

In Berkel-Enschot viel op vier dagen sneeuw en dat waren 8, 14, 15 en 19 januari. Dit zorgde soms voor een sneeuwdek die alleen op de 15e de hele dag bleef liggen met 2 cm als maximale hoogte. 

WIND

Het leidde deze maand tot maar liefst drie stormen. Op 2 januari raasde storm Henk over ons land raasde die vooral de kustgebieden en rond het IJsselmeer tekeer ging. IJmuiden en Vlissingen hadden ieder minstens een uur lang windkracht 9 en daarmee was de eerste storm van dit jaar een feit. Na storm Gerrit in december was dit de tweede storm van het winterseizoen. IJmuiden tikte zelfs even windkracht 10 aan. Schiphol en Vlieland noteerden daarbij windstoten van maximaal 112 km/uur. IJmuiden had nog 118 km/uur en dan spreken we van orkaankracht. Vrijwel overal langs de kust vielen bomen om of werden zonnepanelen van daken gerukt. Tijdens buien op de 3e werd nabij de grens met België een tornado waargenomen die van huizen en schuren de daken de lucht in lieten vliegen. En dan de nacht van 21 op 22 januari toen storm Isha ons aandeed. Vlieland, Texel en IJmuiden kreeg dit fenomeen over zich heen met windstoten van 110 km/u in IJmuiden, 108 op Vlieland, 106 in Den Helder en 100 km/u op Texel. Ook in Brabant waaide het behoorlijk hard tot windkracht 7 en stoten tot 76 km/u. En dan de derde storm die in de nacht naar 24 januari passeerde en de naam Jocelyn meekreeg. Vlissingen en IJmuiden bereikte beide windkracht 9 met windstoten tot 101 km/u in Zeeland en 97 km/u op Schiphol en in het Groningse Nieuw-Beerta. 

ZONNESCHIJN

Januari was een zonnige maand, met landelijk gemiddeld 85 zonuren tegen 68 zonuren normaal. De eerste week was somber en ook rond de maandhelft scheen de zon erg weinig, met in De Bilt zeven sombere (zonloze) dagen. Daar tegenover stonden drie zonnige perioden; rond de 10e, 19e en van 22 t/m 29 januari. Op 9 en 10 januari scheen rondom Tilburg de zon de hele dag. De laatste keer dat dit daar plaatsvond  was op 7 en 8 september! Meer dan vier maanden geleden dus. De zon scheen het minst deze maand in het oosten, met in Den Helder (De Kooy) 79 zonuren. Het zonnigst was het in het zuiden, waarbij Ell en Berkel-Enschot ieder 94 zonuren registreerde. Bij dat laatste station scheen de zon op zeven dagen helemaal niet tegen normaal 11 dagen en op zes dagen scheen de zon minstens 7 uur.