Het Weernieuws: Herfst 2023

 ZONNIG EN UITZONDERLIJK WARM EN NAT

De herfst van 2023 gaat de boeken in als zowel de op één na warmste als de op één natste ooit waargenomen. Daarbij sneuvelden in september vele dagrecords voor wat betreft temperatuur en werd er in Brabant zelfs een hittegolf geregistreerd en dat is nog nooit eerder gebeurd. Vervolgens kwam het in november tot de eerste officiële vorst, de eerste lokale matige vorst én ijsdag en zagen we op het einde van de maand wat sneeuwvlokken. Daarnaast kregen we te maken met drie herfststormen wat in november leidde tot een reeks nieuwe dagrecords van laagste luchtdruk ooit gemeten. Alles bij elkaar genomen was het een zonnige herfst. 

TEMPERATUUR

Met in De Bilt een gemiddelde etmaaltemperatuur van 12,8°C tegen een langjarig gemiddelde van 10,9°C, was de herfst uitzonderlijk zacht. Het was de op één na zachtste herfst ooit sinds het begin van de metingen, alleen in 2006 was de herfst met 13,6°C nog zachter. Op de derde plaats staat 2014 met 12,5°C en op plaats vier was het de herfst van vorig jaar met gemiddeld 12,1°C. In Berkel-Enschot kwam het dit jaar uit op maar liefst 13,5°C (normaal 11,9°C). Deze was verdeeld over een gemiddelde middagtemperatuur van 17,5°C en in de nachten was dat 9,5°C gemiddeld, tegen normaal 15,7°C en 8,1°C. 

September was meteen al bijzonder warm bij het KNMI met een gemiddelde etmaaltemperatuur van 17,5°C tegen een langjarig gemiddelde van 14,7°C. Het was daarmee de op één na warmste september ooit sinds 1901. Ook hier staat het jaar 2006 bovenaan waar met 17,9°C de warmste september ooit werd geregistreerd.  Oktober eindigde met een gemiddelde temperatuur van 13,2°C tegen 10,9°C normaal op de zesde plek in de top-tien van warmste oktobermaanden. En tenslotte was november ook warm, met gemiddeld van 7,8°C tegen 7,0°C normaal. 

September

De herfst begon meteen al bijzonder warm. Op 3 september noteerde Tilburg een zomerse dag van 25,7°C en vanaf de 5e t/m de 11e werden in het midden en vooral zuiden van het land regelmatig tropische temperaturen bereikt. In Eindhoven werd het zelfs zes dagen achtereen tropisch warm met minstens 30 graden, waardoor een regionale hittegolf een feit werd van maar liefst negen dagen. Nog nooit eerder vond in Brabant in de herfst een hittegolf plaats en het was meteen de langste ooit van ons land. Want al eerder vond er hittegolf plaats en dat was alleen in het oosten. In 1919 in Sittard, Winterswijk en Warnsveld, in 1947 in Maastricht en tenslotte in 1999 en 2016 in het Limburgse Arcen. Op maar liefst 12 KNMI-stations was sprake van een regionale hittegolf. Niet in De Bilt, maar die kregen wel vijf datumrecords op rij en op acht dagen werd het zomers warm van minstens 25 graden. Sinds het begin van de metingen in 1901 is zo’n lange reeks van zomerse dagen in de herfst nog nooit voorgekomen. De hoogste maximumtemperatuur van deze herfst werd op 10 september bereikt met in Eindhoven en Ell een kwikstand van ieder 32,2°C. Kijken we naar Tilburg en Berkel-Enschot dan werd daar een hittegolf genoteerd die 10 dagen duurde (3-12 september) met 7 tropische dagen achtereen vanaf de 5e. Vanaf 13 september werden de hoge temperaturen geleidelijk getemperd. Het warme weer keerde nog even terug op 15-16 september met plaatselijk nog zomerse waarden. Maar vanaf de 17e sloeg het weer om, alhoewel de temperaturen wel aan de hoge kant bleven voor de tijd van het jaar met maximumtemperaturen rond 20 graden. De laagste maximumtemperatuur in ons land werd op 22 september gemeten. Toen werd het in Westdorpe niet warmer dan 15,4°C. Op de 23e lag het kwik met 17 graden eindelijk op normaal, maar dat duurde niet lang, want vanaf 25 september keerde het rustige nazomerweer terug met temperaturen boven de 20 graden. 

Oktober

Het zeer zachte septemberweer zette zich voort begin oktober. Op zowel 1 als 2 oktober werden in het zuiden van het land nog zomerse temperaturen behaald van minstens 25 graden. In Berkel-Enschot werd het respectievelijk 25,3°C en 26,1°C. De nacht van 2 naar 3 oktober was ongekend. Eerst koelde het nog af naar een graad of 18, maar rond vier uur stroomde warme lucht het land binnen. In De Bilt werd het meer dan 20 graden en dat is daar in een oktobernacht nog nooit geregistreerd. In Tilburg steeg het kwik naar 19,2°C en het Limburgse Ell maakte het helemaal bont: 21,6°C. Daarna koelde het wat af, maar vanaf de 5e kwamen we weer boven de grens van 20 graden uit tot 23,6°C op 7 oktober en 24,5°C drie dagen later, beide waargenomen in Tilburg. Dit alles zorgde ervoor dat de eerste decade (1-10 oktober) recordwarm verliep met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 16,6°C tegen normaal 12,2°C. Ofwel meer dan vier graden verschil! 

Daarna lag de temperatuur ruim boven normaal, met op 13 oktober in het hele land nog maximumtemperaturen van ruim boven de 20 graden. Op de 13e gebeurde nog iets bijzonders. Het was namelijk de 149e dag op rij met een maximumtemperatuur van 15 graden of meer in De Bilt en dat is een record. Het vorige record stond op 148 dagen uit 1982 (10 mei t/m 4 oktober). Inmiddels is het record later in de maand verder aangescherpt. Vanaf de 14e werd het tijdelijk kouder, waarbij op 15 oktober het overdag niet warmer was dan 11 tot 12 graden. In zowel Maastricht als Hupsel bleef de thermometer zelfs steken op 10,6°C. Vervolgens koelde het in de avond al heel snel af en daalde de temperatuur in Deelen op klomphoogte naar -0,2°C oftewel vorst aan de grond. In de daaropvolgende nacht daalde de temperatuur ook in Ell op tien centimeter hoogte tot onder nul: -1,1°C. In de nacht naar 16 oktober werd het daar met -1,5°C nog kouder aan de grond. Tot en met het einde van de maand lag de temperatuur op de meeste dagen boven normaal. 

November

De eerste november begon boterzacht en werd meteen de warmste dag van de hele maand. Twenthe noteerde 15,8°C, Gilze-Rijen en Tilburg hadden ieder 15,6°C. Daarna werd het met dagelijks 11 tot 12 graden minder zacht. Vooral de nachten waren warm met minimumtemperaturen van 6 tot 8 en aan de kust zelfs 9 graden. Rond 10 november kwamen we in een koudere fase terecht. Ook de nachten werden kouder, waardoor we op 12 november de allereerste vorst van het seizoen konden noteren. In het Limburgse Ell zakte de temperatuur namelijk tot -0,8°C. Vervolgens werd het overdag in het midden van Brabant niet warmer dan een graad of 7. Een dag later kwam zeer zachte lucht opzetten en kwam het op veel plaatsen tot meer dan 15 graden. Deze afwisseling in de temperatuur hield aan tot en met de 23e. Zo kregen we op 16 november in de ochtend te maken met vorst in Eelde (-1,5°C) en een dag later gebeurde dat in Deelen, Nieuw-Beerta, Hoogeveen, Twenthe en opnieuw Eelde. Maar de dag van de verkiezingen van de Tweede Kamer op 22 november begon helemaal ijskoud. Het koudst werd het in Twenthe waar de temperatuur zakte tot -3,4°C. Aan de grond vroor het nog harder tot wel matige vorst in Twenthe: -5,4°C. De andere dagen verliepen juist erg zacht. Op 24 november kwam er plotseling een einde aan dit patroon en werd geleidelijk koudere lucht aangevoerd. De middagtemperaturen daalden geleidelijk tot maximaal 5 graden en in de nacht kwam het steeds vaker tot lichte vorst. In De Bilt vroor het op de 26e met -0,6°C voor de eerste keer en daarmee werd wel de eerste officiële vorst van het herfstseizoen gemeten. Normaal mogen we bij het KNMI rond 3 november al een vorstnacht verwachten. Op de laatste dag van de maand vroor het in het noorden plaatselijk zelfs matig en werd in Leeuwarden met een kwikstand van -5,4°C de laagste temperatuur van de herfst bereikt. In Eelde en Nieuw-Beerta bleef de temperatuur ook overdag plaatselijk onder nul en dan spreken we van een ijsdag, de eerste en enige van het herfstseizoen. 

De Bilt telde in de herfst 29 warme dagen van minstens 20 graden: 22 in september en 7 in oktober. Daarvan waren er acht zomers toen de 25 graden werd gehaald en twee tropisch met minstens 30 graden. Deze werd allemaal in september genoteerd.

Normaal telt de herfst slechts 14 warme dagen, twee zomerse dagen en geen enkele tropische dag. Dat geeft maar aan hoe warm deze herfst is verlopen. Desondanks werden er nog vier dagen met vorst gemeten (normaal vijf). IJsdagen kwamen niet voor alleen in het uiterste noordoosten op de laatste herfstdag. Kijken we naar Berkel-Enschot dan werden daar 37 warme dagen geregistreerd, 13 zomerse dagen en 2 tropische dagen. Normaal over de periode 1998-2020 zijn dat respectievelijk 21, 5 en 0 dagen voor een herfstseizoen. De hoogste temperatuur werd op 10 september genoteerd toen het 33,7°C werd. Deze werd vooraf gegaan door de warmste herfstnacht ooit waargenomen sinds 1998: 18,4°C. Koud was het op 30 november toen het overdag niet warmer werd dan 2,2°C. Met -0,4°C werd op 28 november de koudste herfstnacht van Berkel-Enschot waargenomen. 

NEERSLAG

De herfst was ook bijzonder nat, met gemiddeld over het land 403 mm tegen 222 mm normaal. Hiermee was het de op één na natste herfst sinds het begin van de metingen. En dat geldt ook voor De Bilt waar 432 mm werd afgetapt en het neerslagrecord uit 1998 met 468 mm daardoor blijft staan. Het natst werd het in Zuid-Holland waar Brielle 565 mm in de regenmeter kreeg, gevolgd door Vlaardingen 529, Pernis 512, Haarlem 494 en Leiderdorp met 492 mm. De minste neerslag viel in deze herfst in Limburg: Vijlen 277 mm, Montfort 279 en Maastricht ving nog 281 mm op. In Brabant waren de natste plaatsen Sint Anthonis en Prinsenbeek met respectievelijk 423 en 404 mm. De minste natte waren Steenbergen met 198 en Veen met 218 mm. Berkel-Enschot kreeg 381 mm in de regenmeter tegen normaal 220 mm en daarmee was het dus ook hier een kletsnatte herfst. De natste dag was die van 20 oktober toen 37 mm werd opgevangen. In totaal werd daar op 45 dagen minsten één millimeter geregistreerd (normaal 34), waarvan op 13 dagen minsten 10 millimeter naar beneden kwam en normaal gebeurd dat maar op zes herfstdagen. Naast regen werd tijdens buien op twee dagen hagel waargenomen en op drie dagen onweer. Tenslotte werd in deze herfst op negen dagen ook mist geregistreerd. 

Dat de herfst zo nat is geworden komt alleen door de laatste twee herfstmaanden oktober en november. September was namelijk vrij droog met landelijk gemiddeld 63 tegen 73 mm normaal. Gemiddeld over het land viel er in oktober 150 mm neerslag, twee keer zoveel als normaal. In De Bilt was het zelfs de natste oktobermaand sinds het begin van de waarnemingen, maar met 220 mm neerslag was dat ook wel één van de natste plaatsen. Het extreem natte weer zette zich voort in november en met landelijk gemiddeld 153 mm neerslag viel er opnieuw (ruim) twee keer zoveel als normaal (72 mm). In De Bilt viel 159 mm en dat is goed voor een derde plek in de lijst met natste novembermaanden ooit. 

September

Op 1 september trok een storing over het land noordwaarts, waarbij Beek 22 mm aftapte. Op het einde van de avond trok een actieve regenzone over die in Berkel-Enschot nog 15 mm achterliet. Een stevige bui rond Wijk aan Zee veroorzaakte die dag plaatselijk ook veel neerslag met 28 mm. Regen- en onweersbuien zorgden op 11 september voor een blikseminslag in een woning in Reusel gevolgd door brand in de meterkast . Vervolgens trok deze onweerszone verder het zuidoosten van Brabant binnen en ook Limburg waar in Arcen 28 mm werd afgetapt. Maar de zwaarste plensbuien vielen op de 12e. In Boskoop viel in de middag 60 mm in korte tijd en in Rotterdam was sprake van wateroverlast. In de avond werd het zuiden van Limburg zwaar getroffen, waarbij in Maastricht 70 tot 85 mm naar beneden kwam en dat is een complete maandhoeveelheid. Ondergelopen straten en kelders waren het gevolg. En dan gebeurde er in de avond van 13 september iets bijzonders. In Noord-Holland was namelijk sprake van schade en overlast door zware windstoten tot wel 93 km/uur in Medemblik. In Averhorn en Westerland viel een boom om. Van 17 tot en met 23 september was het de natste periode van de maand, met vooral op 18 en 19 september ook veel wind. In de nacht naar de 17e trok rond middernacht een neerslaggebied Brabant binnen dat pas in loop van de ochtend wegtrok. Dit leverde rondom Tilburg 5 mm op. Andere plaatsen tapten veel meer neerslag: Kesteren kreeg 30 mm in de regenmeter. Op de 18e trok een felle buienlijn met windstoten en onweer over Tilburg en omstreken, waarbij in korte tijd 9 mm viel. In het Noord-Holland viel ruim drie keer zoveel: Tuitjenhorn 33 en Alkmaar 34 mm. De natste dag van de maand werd in die periode geregistreerd: op 21 september gemiddeld zo’n 13 mm over het hele land. Wilhelminadorp was met 33 mm het natste station. Op de laatste dag van de astronomische zomer (22 september) gingen de hemelsluizen in de avond nog flink open en aan de kust was er zelfs sprake van een complete onweershow. In Berkel-Enschot werd maar liefst 22 mm opgevangen en daarmee is het meteen de natste dag van deze maand geworden. Esbeek was de natste Brabantse plaats met 23 mm. Langs de kust was het vanaf Rotterdam tot aan Den Helder helemaal kletsnat wat gepaard ging met veel onweer. Zandvoort en Wijk aan Zee registreerden beide 36 mm. Vanaf de 24e bleef het overwegend droog, met alleen op 29 september nog wat neerslag. 

Oktober

De maand begon rustig, met alleen op 3 oktober een storing die in het hele land voor wat neerslag zorgde. Verder viel er tot en met de 10e weinig neerslag, alleen in het noorden van het land viel af en toe wat regen. Vanaf de 11e werd het in het hele land uiterst wisselvallig. De eerste neerslag viel in de nacht naar 12 oktober met 21 mm in Lauwersoog en Wapse. Nadat deze regenzone het land uit was naderde vanuit het westen nog veel meer neerslag. Het kwam er overdag met bakken uit met soms ook onweer. Rijnsburg kreeg 43 mm in de regenmeter. In De Bilt viel in twee dagen tijd 73 mm. Ook in de avond van 13 oktober ging het flink te keer, waarbij plaatselijk ook onweer werd gemeld. Vanaf 18 oktober trok storm Babet over de Britse Eilanden noordwaarts. In Nederland veroorzaakte dit in het hele land voor veel neerslag. Op 18 en 19 oktober viel 10 tot 20 mm en op 20 oktober gemiddeld over het land 23 mm. Daarmee was het de natste dag van de maand. De meeste neerslag viel die dag in het noorden met op Lauwersoog 36 mm. Ook in Noord-Brabant viel veel neerslag nadat het 11 uur lang achtereen had geregend: Eindhoven had 46 mm. Dit leverde landelijk de natste 20e oktober ooit waargenomen. Daarnaast is het ook officieel de natste sinds 1901, want in De Bilt werd 19,4 mm afgetapt. Vervolgens trok het regengebied verder naar het noorden waar eveneens meer dan 30 mm werd opgevangen. Zo kreeg Lauwersoog 36 mm. Op de 25e trok een klein lagedrukgebied over het zuidoosten van het land, waarbij Volkel 23 mm aftapte. Ook 29 en met 30 oktober waren erg natte dagen met lokaal 15 tot 20 mm neerslag. Op 31 oktober viel tijdens felle (onweers)buien in de noordwestelijke helft van land op veel plaatsen nog 20 tot 25 mm. 

November

Op 2 en 3 november werd er in de kustgebieden 30 tot 50 mm afgetapt met dank aan storm Ciarán. Op 8 november viel er bijna overal 10 tot 20 mm. Op de 14e viel er in de zuidelijke helft 15 tot 30 mm. Zo kreeg Westdorpe 27 mm in de regenmeter. En dan de aankomst van Sinterklaas in Woudrichem op de 18e die totaal verregende. Berkel-Enschot kreeg die dag nog 9 mm, Tilburg 12, Chaam 13 en Esbeek 14 mm in de regenmeter. De meeste regen in ons land werd opgevangen in Lisse met 18 mm. Op 19 november was juist het noorden veruit het natst met daar zo’n 30 mm. Met 18 mm gemiddeld over het land was 27 november de natste dag van de maand, waarbij in het noorden 10 mm viel en in het zuiden meer dan 30 millimeter. Berkel-Enschot was met 34 mm de natste plaats van het land. 

SNEEUW

De eerste sneeuwvlokken van deze herfst werden op 25 november gespot. Op 27 november ging de regen in de Achterhoek, op de Veluwe en in de Limburgse heuvels tijdelijk over in (natte) sneeuw en zorgde regionaal voor een wit landschap. In de avond van 28 november en op 29 november trokken er talrijke winterse buien over het land, waardoor er in het oosten plaatselijk een sneeuwdek van enkele centimeters ontstond. In Berkel-Enschot werd in de avond van 28 november alleen wat sneeuwvlokken waargenomen. 

WIND

Op 19 september werd aan de kust de eerste herfststorm van 2023 geregistreerd. In zowel IJmuiden als op Vlieland werd namelijk minstens een uur lang windkracht 9 gemeten. Uiteraard ging dit gepaard met zware windstoten tot wel 96 km/uur in IJmuiden. In de avond van 13 oktober ging het ook flink te keer. Zo registreerde Texel een windstoot van 114 km/uur en Lauwersoog 95 km/uur. Bij dat laatste station werd zelfs even windkracht 9 gemeten. Maar omdat dit geen uur lang was, is het officieel geen storm. Vanaf 18 oktober trok storm Babet over de Britse Eilanden noordwaarts. In Nederland kwam het niet tot storm, maar het lagedrukgebied veroorzaakte in het hele land wel veel wind. Storm Babet zorgde twee dagen later, op 20 oktober, ook voor een uitzonderlijk sterke stormachtige oostenwind in het noorden. Dit zorgde ervoor dat veerboten van en naar Friesland uitvielen. De harde wind zorgde er namelijk voor dat het water vanaf de kustgebieden en de Waddeneilanden de zee werd opgeblazen, waardoor er lage waterstanden stonden. En wel zodanig dat veerboten er niet doorheen konden. In de nacht naar 29 oktober werd in IJmuiden windkracht 8 gemeten net als op Texel en Vlieland en dan spreken we van een stormachtige wind. Daarbij werden ook windstoten gemeten tot wel 109 km/uur in IJmuiden, en dat is kracht 11.

In november kwam het maar liefst twee keer tot een storm. Op 2 november trok storm Ciarán over ons land. Zowel Vlissingen als Hoek van Holland kregen op die donderdag te maken met minstens een uur lang windkracht 9. Aan het begin van de avond sloten Texel en Vlieland zich daarbij toen de storm op de Noordzee aankwam. In IJmuiden kwam het zelfs tijdelijk tot windkracht 10. Bij dit alles werden windstoten gemeten tot 115 km/u in IJmuiden, 112 km/u in Hoek van Holland en 110 km/u in Vlissingen. In Brabant was de maximale wind kracht 7 met windstoten tot 100 km/u in Eindhoven en 97 km/u rondom Tilburg. Opvallend hierbij zijn de windstoten in Brabant en Limburg. Het gaf dan ook enorme overlast door vooral omgevallen bomen. Daarbij viel er één dode (in Venray) en tientallen gewonden. Zoals op de N65 bij Berkel-Enschot waar een boom op rijdende auto’s viel en voor enkele gewonden zorgde. De tweede storm van november, tevens de derde herfststorm van dit jaar, diende zich aan op 24 november langs de westkust en noordkust. De zwaarste windstoot bedroeg 118 km/uur (orkaankracht) en werd gemeten in Lauwersoog. Landinwaarts in de kustprovincies vielen de windstoten mee met 80 tot 90 km/uur en in het binnenland 60 tot 80 km/uur. 

LUCHTDRUK

Storm Ciarán liet de barometers op 2 november gigantisch dalen, waardoor dagrecords sneuvelden. De laagste luchtdruk werd op Vlieland gemeten met 965,3 hPa. Op de platforms op de Noordzee werd zelfs 956,2 hPa afgelezen. Maar het bleef niet alleen op deze dag, want zowel op 3, 4 als 5 november sneuvelden luchtdrukrecords. Zo daalde het kwik in de barometer op 3 november tot 969,5 hPa op Vlieland. Vervolgens ging het luchtdrukrecord van 4 november eraan, waarbij Vlieland opnieuw recordhouder werd met 968,4 hPa. In de nacht naar 5 november zakte de barometer op alle weerstations tot onder het oude luchtdrukrecord van 5 november van 973,4 hPa die in 1985 in Leeuwarden werd waargenomen. Om 03:00 uur in Vlissingen werd het zelfs 968,3 hPa en konden we het vierde dagrecord achter elkaar noteren. 

ZONNESCHIJN

Met gemiddeld over het land 390 uur zon tegen normaal 349 uur was de herfst als geheel aan de zonnige kant. Dat levert een gedeeld negende plaats op in de lijst met zonnigste herfsten. Dit hebben we vooral te danken aan september. Deze was namelijk zeer zonnig met gemiddeld over het land 211 uur zon tegen 159 uur normaal. In De Bilt scheen de zon 199 uur tegen 153 uur normaal, goed voor een zesde plek in de lijst van zonnigste septembermaanden sinds het begin van de waarnemingen. Oktober was juist aan de sombere kant, met gemiddeld over het land 111 uren zon tegen 120 zonuren normaal. In november scheen de zon ongeveer de normale hoeveelheid, met gemiddeld over het land 67 uren zon tegen 70 zonuren normaal. 

Het zonnigst was het deze herfst in Vlissingen met 421 uur zonneschijn tegen 375 uur normaal. Het minst zonnig was het in Voorschoten met 354 uur zon. In De Bilt scheen de zon 362 uur tegen 340 uur normaal. De Bilt telde deze herfst in totaal 10 sombere (zonloze) dagen, grotendeels verdeeld over de maanden oktober en november, normaal zijn dat 14 dagen. In Berkel-Enschot scheen de zon 402 uur tegen normaal 365. Daarmee was het hier een zonnig herfstseizoen. Op elf dagen zagen we de zon helemaal niet en op 16 dagen was het zeer zonnig.