Het Weernieuws: ZOMER 2023

 WARM, NAT EN ZONNIG

De zomer van 2023 is de boeken ingegaan als een warme en zonnige zomer, vooral met dank aan de ongekende recordwarme junimaand. De maanden juli en augustus verliepen juist iets aan de koele kant, maar konden de enorme afwijking van de maand juni niet meer ongedaan maken. Dankzij de wisselvallige tweede helft van de zomer eindigt het seizoen nat. Door de recordzonnige juni scoort de zomer zeer goed. 

TEMPERATUUR
Met in De Bilt een gemiddelde etmaaltemperatuur van 18,4°C tegen 17,5°C normaal komt deze zomer op de 5e plaats van warmste zomers sinds 1901 samen met 2019 en 1976. Alleen de zomers van 2003, 2006, 2018 en 2022 waren nog wat warmer. Dat hebben we alleen maar te danken aan de maand juni, want juli en augustus verliepen namelijk koud.. Opmerkelijk is dat de gemiddelde minimumtemperatuur deze zomer in De Bilt zelfs recordhoog was met 13,0°C tegen 12,1°C normaal. De gemiddelde maximumtemperatuur was minder extreem met 23,2°C tegen 22,3°C normaal; goed voor een 10e plek. In Berkel-Enschot was het met een gemiddelde etmaaltemperatuur van 19,7°C een stuk warmer. Daarbij werd het in zomer overdag gemiddeld 25,1°C en in de nachten was 14,3°C gemiddeld. Over de periode 1998-2020 is normaal gesproken 24,1°C en 13,4°C het gemiddelde. 

Juni werd met een gemiddelde van 19,4°C tegen normaal 16,2°C de warmste sinds 1901. De laagste temperatuur van deze zomer werd echter wel in deze maand geregistreerd: 4,7°C op 3 juni in Nieuw-Beerta. Voor Berkel-Enschot en Tilburg werd vanaf de 6e een regionale hittegolf ingeluid dat op de 11e werd gerealiseerd en tot en met 21 juni duurde. Zo’n recordlange regionale hittegolf van 16 dagen in juni heeft nog nooit plaatsgevonden. In Tilburg en Berkel-Enschot stond het record op 12 dagen en dat was in 2005 toen vanaf 18 t/m 29 juni een hittegolf het midden van Brabant teisterde. Het oude record op de KNMI-stations was een regionale junihittegolf van 9 dagen in 1941, 1976 en 2019. In Woensdrecht begon de hittegolf al op 7 juni, maar was deze wel eerder afgelopen. Hittegolven in juni komen de laatste jaren steeds vaker voor. Nadat op 9 juni de eerste officiële zomerse dag in De Bilt werd genoteerd kwam het direct tot een aaneengesloten en recordlange periode van 13 zomerse dagen in juni. Landelijk werd het op alle Limburgse weerstations (Maastricht, Ell en Arcen) 19 keer zomers warm. Het oude record was 18 keer in Arcen in 2021. De Bilt noteerde op 11 juni ook de eerste officiële tropische dag met 30,3°C.  De laatste dagen verliepen minder warm en de zon was slechts af en toe te zien. 

Juli was met 18,1°C iets minder warm dan normaal (18,3°C) en kende een kortdurende warme periode na de eerste dagen. Vanaf de 6e kwam er een oostelijke stroming op gang met aanvoer van zeer warme lucht. Een dag later werd het overal in het land tot aan de Wadden toe zomers met temperaturen van minstens 25 graden. In steden in Brabant werd het zelfs tropisch, zoals in Tilburg en Eindhoven. Op 8 juli werd vrijwel overal de 30 graden overschreden met uitzondering van de Waddeneilanden. De Bilt noteerde op deze dag de enige tropische dag met 32,2°C graden en daarmee was het wel meteen officieel de warmste 8 juli ooit gemeten. Met 35,8°C werd in Berkel-Enschot de hoogste temperatuur van deze zomer bereikt. Eindhoven had nog 34,6°C en Volkel, Arcen, Ell en Gilze-Rijen ieder 34,4°C. Ook op de 9e werd het tropisch maar dan alleen in de oostelijke helft van ons land, waarbij Arcen met 34,8°C de hoogste temperatuur op een KNMI-station had. De dagen daarna verbleven we nog enige tijd in warme lucht, met zomerse temperaturen. Op 11 juli werd het plaatselijk opnieuw tropisch warm, waardoor er regionaal een hittegolf tot stand kwam. Dat vond plaats in Volkel, Eindhoven, Arcen, Ell en Maastricht. Maar ook in Berkel-Enschot waar vijf zomerse dagen achtereen werden geregistreerd (7-11 juli), waarvan er maar liefst vier tropisch waren. Tijdens de week waarin de Nijmeegse 4Daagse werd gehouden daalde de temperatuur in de nachten af en toe tot beneden de 10 graden. Sommige deelnemers aan de 4Daagse hadden er bij de start op de laatste dag, vrijdag 21 juli, zelfs zoveel last van dat ze met onderkoelingsverschijnselen te maken kregen. In Eelde daalde het kwik toen tot 7,0°C en in de omgeving van Nijmegen was het op dat moment een graad of 9. 

Augustus was met een gemiddelde temperatuur van 17,6°C tegen normaal 17,9°C, eveneens een koude maand. De maand begon meteen vrij koel met in de eerste negen dagen ergens wel temperaturen onder de 20 graden. Het dieptepunt was de periode 5 t/m 7 augustus toen het kwik op de 5e in Wilhelminadorp niet hoger uitkwam dan 16,9°C. Op 6 augustus werd het helemaal koud, waarbij in Beek bij Maastricht de temperatuur bleef steken op 14,4°C; een landelijk kouderecord. In De Bilt werd het niet warmer dan 15,8°C en zo koud is het op deze dag nog nooit geweest. Een officieel kouderecord dus in normaal gesproken de warmste periode van het jaar zijnde de Hondsdagen (20 juli-20 augustus). Vanaf 10 augustus was het genieten geblazen en kregen we twee weken lang zomerweer. De hoogste temperatuur van de maand werd al op de 11e genoteerd met 29,4°C in zowel Nieuw Beerta als Ell. Eindhoven had nog 29,0°C en Berkel-Enschot had zelfs 29,8°C maar dat is geen KNMI-station. Op 25 augustus kwam er een einde aan het zomerweer en werd het geleidelijk koeler en werd het zo’n 20 tot 21 graden tot het einde van de maand. Ook de nachten werden kouder en zakte in de nacht naar 30 augustus tot 8,1°C in Woensdrecht en 8,4°C in Eelde. In Berkel-Enschot werd het 9,5°C en dat was daar de laagste minimumtemperatuur van deze zomer. 

In De Bilt waren er deze zomer 75 warme dagen van minstens 20 graden. Daarvan bereikte de temperatuur op 30 dagen de zomerse waarde van 25 graden en op 3 dagen werd het tropisch met minstens 30 graden. Normaal zijn dat er respectievelijk 64, 22 en 5. Het hoge etmaalgemiddelde in Berkel-Enschot is goed te zien in het aantal warme dagen (86 tegen 76 normaal), zomerse dagen (42 tegen 34 normaal) en tropische dagen die op 11 uitkwam, terwijl Midden-Brabant daar maar op 9 dagen mag rekenen. Het aantal mooiweerdagen komt in De Bilt uit op 39 tegen 33 normaal, maar liefst 18 dagen komen uit juni, een gedeeld record met 1976. Op een mooiweerdag is het droog, schijnt de zon meer dan de helft van de tijd en is het warmer dan gemiddeld 

NEERSLAG

Met landelijk gemiddeld 242 mm neerslag tegen normaal 224 mm was het een nat zomerseizoen. Tot half juli was sprake van droogte in ons land en hoorde het groeiseizoen zelfs tot de 5% droogste jaren. Het neerslagtekort bedroeg toen gemiddeld over het land ruim 200 millimeter. In de tweede helft van de zomer is de situatie genormaliseerd en op de slotdag van augustus is het landelijk neerslagtekort gedaald tot ruim 130 mm tegen ruim 100 mm normaal. In het oosten is hier en daar zelfs sprake van een neerslagoverschot terwijl in de kustregio's het neerslagtekort hier en daar nog 200 mm bedraagt. Het natst was het in Brabant en Limburg waar in Geijsteren 466 mm viel en St. Anthonis 387 mm. De minste neerslag viel deze zomer in Friesland, langs de kust van Zuid-Holland en in Noord-Holland. Zo kreeg Stavoren 186 mm in de regenmeter, Hoogvliet 192, Hoek van Holland 193, Amsterdam 194 en Spanbroek 198 mm. Berkel-Enschot tapte 322 mm af tegen normaal 233. Op 14 dagen werd daar minstens 10 mm opgevangen waarvan op 6 augustus de meeste: 40 mm. Naast regen werd op 11 dagen onweer en 3 dagen mist waargenomen.

Juni was met gemiddeld 24 mm over het land tegen normaal 66 mm een zeer droge maand. Sinds 1962 was juni niet meer zo droog toen er gemiddeld 20,9 mm viel. Overigens gaan de historische neerslagwaarnemingen terug tot 1870 en dan vinden we nog twee drogere junimaanden: in 1899 viel landelijk 13 mm en in 1887 12,5 mm.

Op heel veel plaatsen kwam het op 20 juni tot pittig onweer met verspreid over het land neerslag van 20 tot 40 millimeter, soms zelfs binnen vijftien minuten zoals in het Zeeuwse Sluis. Wateroverlast was dan ook daar het gevolg. Je kunt gerust spreken van een wolkbreuk die daarna het zuiden van Rotterdam teisterde. In Gilze-Rijen viel er zoveel neerslag (21 mm in korte tijd) dat de temperatuur in een half uur tijd naar beneden denderde van 30,0°C naar 18,2°C. Wat een afkoeling. In Barendrecht viel 49 mm en in Cadzand 56 mm met wateroverlast tot gevolg. Hier en daar werden ook hagel en flinke windvlagen gemeld. Op 22 juni kwam de regen met bakken naar beneden. Daarbij werd in Berkel-Enschot overdag 21 mm afgetapt. Maar in het oosten gingen de hemelsluizen in de avond open wat vooral in Limburg en andere plaatsen leidden tot wateroverlast. De meeste neerslag viel in Hengelo met 64 mm, gevolgd door Doetichem en in De Lutte (Overijssel) met ieder 62, Ruurlo 58, Zelhem 53, Twenthe en Hengelo 52 en Hulsberg waar 51 mm werd afgetapt. In Brabant was de natste plaats Budel met 38 mm. In de middag van 29 juni passeerde er een bui in Tilburg en leverde één millimeter aan neerslag op. Op Terschelling viel met 8 mm de meeste neerslag en dat was ’s ochtends. 

Met gemiddeld 110 mm tegen normaal 78 mm regen was juli nat. Er waren maar weinig droge dagen: op slechts drie dagen werd nergens in Nederland neerslag gemeten. Op 4 en 5 juli leverde storm Poly in de noordwestelijke helft zo’n 15 tot 25 mm neerslag op en in het gebied tussen Amsterdam, Den Haag en Utrecht zelfs 25 tot 50 mm. Op nadering van het koufront werd hete lucht op 9 juli verdreven door stevige onweersbuien met hagel en (zware) windstoten, waarvoor in het oosten van het land code oranje werd uitgegeven. Daarbij vielen er in het oosten lokaal 20 tot 40 mm. Vooral de laatste tien dagen van de maand waren erg nat. Op 22 en 23 juli viel er zo’n 25 mm in het Waddengebied en op 23 en 24 juli viel er 40 mm in Oost-Brabant en Noord-Limburg. Bladel kwam tot 44 mm op de 24e. De restanten van ex-tropische orkaan Don zorgden op de 27e voor 10 á 20 mm en ook de laatste twee dagen van de maand waren nat met plaatselijk 40 mm in het westen. 

Augustus was met gemiddeld 108 (normaal 83 mm) kletsnat. Op 1 augustus zat in het noorden van Overijssel hier en daar al 70 millimeter in de regenmeter. Enschede kreeg op de 2e 36 mm in de regenmeter en op 3 augustus waren er vooral in het oosten zware buien, waarbij in de Achterhoek en Twente 40 tot 70 mm viel. Op de kille 6 augustus viel plaatselijk zeer veel regen. De regen kletterde naar beneden en leken wel stortbuien, waarbij de regenmeters zelfs overliepen. Tot 10:00 uur werd rond Amsterdam al 70 mm opgevangen, Zoetermeer 50, Bergen op Zoom 48, Den Haag 44, Woensdrecht 43 en Haarlem 41 mm. In Berkel-Enschot viel 40 mm en in het Noord-Hollandse Purmerend viel ruim 70 mm, hetgeen daar tot wateroverlast leidde. Overdag viel in vooral Gelderland en de directe omgeving veel regen tot wel 50 mm. Het KNMI had voor deze stortbuien tot in de middag code geel afgekondigd omdat dit tot wateroverlast kan leiden doordat in 24 uur tijd meer dan 50 mm kan vallen. In Volendam was daar sprake van. De natte maandstart werd op 9 augustus afgesloten met over een brede strook in Zuid-Nederland regenhoeveelheden tussen 10 en 30 mm. Op dat moment had een groot deel van het land, met uitzondering van het noorden, zijn maandhoeveelheid voor de augustusmaand al binnen. In de eerste tien dagen werd in Berkel-Enschot al meer dan 100 mm opgevangen. In de nacht naar 12 augustus en in de ochtend ervan trok een regenzone over. In Berkel-Enschot werd 15 mm afgetapt, maar op de grens met Brabant-Limburg viel de meeste regen. Zo registreerde IJsselstein 36 mm, Deurne 30, Leende 25 en Maarheeze 24 mm. Elders in het land was het vooral plaatselijk, zoals in Hoogeveen (Drenthe) en Woold (Gelderland) die ieder nog 27 mm in de regenmeter kregen. Maar wat dacht je van Emmen en Emmer-Compascuum waar zelfs 48 mm naar beneden kwam. Daarna werd het eindelijk, op enkele plaatselijke onweersbuien na, een kleine twee weken nagenoeg droog. Maar vanaf de 24e keerde het wisselvallige helemaal terug en dat ging gepaard  met plaatselijk zware buien. Op 25 augustus was er in het zuiden van Limburg wateroverlast omdat daar 30 tot 50 mm naar beneden kwam in korte tijd. 

Op de KNMI-neerslagstations viel deze zomer op 5 dagen ergens in Nederland minimaal 50 mm regen. 

ONWEER

Op heel veel plaatsen kwam het op 20 juni tot pittig onweer. Nadat op 9 juli al flinke onweersbuien vielen, onweerde het ook stevig op 11 en 24 juli in de zuidoostelijke helft en regionaal op 13, 15, 17, 26 en 29 juli, veelal in het noordoosten en zuidoosten. Met name die van 9 juli zal in Berkel-Enschot nog lang herinnerd worden omdat een paar straten verder van mijn weerstation rond 16:00 uur de bliksem in een huis sloeg. De aardlekschakelaar in vrijwel de gehele wijk viel uit. Twee huizen werden door de bliksem getroffen waarbij schoorsteen en zonnepanelen sneuvelden. Voor de oostelijke helft van het land werd code oranje afgekondigd. Felle onweersbuien trokken daar ook over. Vooral in de omgeving van Hattem en Zwolle kwam het tot hagel en viel plaatselijk 70 tot 80 mm aan neerslag. Op 26 juli trokken forse onweersbuien over die op het spoor tot flinke overlast leidden. Na twee weken zomerweer werd rond 24 augustus de atmosfeer onstabiel wat leidde tot een reeks van vier onweersdagen achtereen in het midden van Brabant. Daarbij was die van 25 augustus bijzonder omdat er boven Tilburg een Egyptische duisternis ontstond. Een gebied met stevige onweersbuien trok over, waarbij deze gepaard gingen met zware windstoten. Vooral in de regio Den Bosch en Vught ging het flink te keer. Waarnemers spraken van een slachtveld van omgewaaide bomen en afgerukte takken. Enkele bomen werden getroffen door de bliksem en spleten helemaal uit elkaar. Ook waaide bomen om en kwamen op het spoor terecht. Daarnaast was er sprake van stortregens, waarbij de regen in een rechte lijn naar beneden viel. In de hoofdstad van Brabant liepen kelders onder water en in Oisterwijk stonden straten blank. Volgens weerstation Den Bosch kwam in 24 uur tijd 80 mm naar beneden. 

STORM

Storm Poly kwam in de ochtend van 5 juli aan land bij de Noord-Hollandse kust, waar in IJmuiden een uurgemiddelde wind van windkracht 11 (zeer zware storm) en zeer zware windstoten tot 146 km/uur zijn gemeten. Daarmee was deze storm de zwaarste zomerstorm die ons land sinds het begin van de metingen ooit trof. Ook op andere plaatsen kwam de windvlagen ver boven 100 kilometer per uur. De storm trok vervolgens noordoostwaarts over het land. Vooral in Noord-Holland, het IJsselmeergebied en delen van Friesland, Drenthe en Groningen ging het flink tekeer en ontstond regionaal grote schade. Er werd zelfs voor die gebieden een Weeralarm afgegeven en dat is code rood. In Zuid-Holland, Groningen, Drenthe en Overijssel gold code oranje en in de rest van het land code geel. 

TORNADO

Op 4 juli ontwikkelde zich een kleine tornado die op de lijn Beekbergen-Klarenbeek behoorlijke schade aanrichtte. Bomen waaiden om, huizen raakten beschadigd en op de A50 kwam een caravan op zijn kop terecht. Mensen in het spoor van de tornado maakten angstige momenten mee. 

ZONNESCHIJN
Met landelijk gemiddeld 752 uren zon tegen een langjarig gemiddelde van 641 uur was de zomer zeer zonnig. Het overschot aan zonuren is ook grotendeels te danken aan de maand juni. Met 328 zonuren was die maand de zonnigste junimaand ooit gemeten. Het was ook de eerste junimaand ooit waarin de zon gemiddeld over het land meer dan 300 uur scheen. De periode van 19 mei t/m 17 juni was zelfs de zonnigste ooit gemeten in ons land met meer zonuren dan normaal voor bijvoorbeeld Griekse Eilanden als Rhodos en Samos. Juli was iets aan de sombere kant en in augustus kwam het aantal zonuren rond normaal uit. De zomer was sinds het begin van de metingen maar 7 keer zonniger. Het minst zonnig was het in Deelen met 695 uur zon, het zonnigst in Vlissingen met 791 uur. In Berkel-Enschot zag men de zon 731 uur schijnen tegen normaal 643. Daarbij werden twee zonloze dagen geteld (27 en 31 juli) en op 26 dagen was het zeer zonnig ofwel de zon scheen minstens 80% van de beschikbare hoeveelheid van die dag.