December 2021: zeer zacht, droog en somber

December 2021 was een spectaculaire maand. We begonnen met een storm, gevolgd door de eerste sneeuw van het seizoen. Daarna werd het vanaf de 12e tot 21 december zacht, gevolgd door een ijskoude kerst en we sloten af met een recordwarme 30 december en Oudjaarsdag. Ook was er op enkele dagen sprake van ijzel in sommige delen van het land. Tenslotte hebben we de zon maar weinig gezien.

 

TEMPERATUUR

Met een gemiddelde etmaaltemperatuur van 5,4°C in De Bilt tegen normaal 4,2°C was december een zeer zachte maand. Het extreem zachte einde van december zorgde daarvoor. 

De eerste decemberdag was met zo’n 10 graden al meteen zacht, maar daarna lag tot en met 11 december de gemiddelde temperatuur rond normaal en soms iets eronder. Op enkele plaatsen begon het in de nachten te vriezen tot matige vorst in het noordoosten. Overdag werd het een graad of 5. Toen volgde een zachte week (12-16 december), waarbij vijf opeenvolgende dagen in de dubbele cijfers liepen van meer dan 10 graden. Zo noteerde Tilburg, Gilze-Rijen en Eindhoven op de 16e een temperatuur van 12,5°C. Daarna zakte het kwik langzaam totdat de astronomische winter op de 21 december aanbrak. In De Bilt dook de temperatuur in de vroege ochtend naar -5,5°C en dat betekende de eerste officiële matige vorst van het winterseizoen. Overigens werd op 11 december dit plaatselijk al gehaald: Eelde noteerde als enige toen -6,6°C. Nu gebeurde dat op veel meer plaatsen. De koudste plaats was Eelde met -6,8°C gevolgd door Woensdrecht en Twenthe met respectievelijk -6,6°C en -6,5°C. In onze regio werd met -5,1°C in Berkel-Enschot en -5,9°C in Gilze-Rijen ook matige vorst geregistreerd. De laatste keer dat dit onze regio plaatsvond was in de ochtend van Valentijnsdag toen Berkel-Enschot -8,4°C noteerde. Aan de grond vroor het op de 21e nog harder tot -9,4°C in Hupsel en -9,3°C in Eelde. Overdag werd het op de eerste astronomische winterdag niet warmer dan 3 tot 4 graden. En toen volgde op de 22e de koudste nacht van die week, waarbij het vrijwel overal had gevroren tot op de Waddeneilanden toe. Arcen had samen met Eelde de laagste temperatuur: -7,0°C. Maar ook in Twenthe en Woensdrecht was het met -6,9°C bitterkoud. Tilburg had nog -5,7°C en Gilze-Rijen -6,7°C. Aan de grond vroren de keien uit de grond, want in Eelde vroor het op 10 cm hoogte zelfs streng: -10,2°C. Daar bleef de kou de hele 22 december hangen en kwam het kwik niet boven het vriespunt uit. We spreken dan van een ijsdag en dat gebeurde op zes weerstations, waarbij Eelde het koudst was met een maxima van -0,8°C. De laatste keer dat we een ijsdag konden noteren was op 13 februari toen het in vrijwel het hele land bleef vriezen tot -2,7°C in Hoogeveen. In het midden van Brabant steeg het kwik naar +1,2°C en zo koud overdag hebben we sinds die 13e februari niet meer gehad, want toen registreerde Tilburg -0,7°C. Vervolgens werd het even wat zachter met een vorstloze nacht van 23 op 24 december en overdag werd het op de 24e bijna 10 graden. Maar precies tijdens de kerstdagen stroomde vanuit het noordoosten koude lucht het land binnen. De hoogste temperatuur werd op Eerste kerstdag dan ook niet overdag gemeten, maar al in de kerstnacht: Berkel-Enschot noteerde 5,9°C en zakte overdag naar 1 tot 2 graden. Daarna daalde de temperatuur alleen maar. In de avond dook de temperatuur onder het vriespunt en tegen middernacht werd de laagste temperatuur van 25 december gemeten en dat was -1,9°C. Ondertussen nam de wind overdag flink toe, waardoor het ijs en ijskoud werd. De gevoelstemperaturen lagen ’s avonds in Midden-Brabant op -6 graden, maar in het noordoosten waar het al matig vroor kwam deze op sommige plaatsen al op -12 graden uit. En in de nacht naar Tweede kerstdag werd het met die wind nog kouder tot -15 graden! Het KNMI gaf dan ook een weerwaarschuwing uit in die regio voor extreme kou. In de weerhut zakte de temperatuur in Nieuw-Beerta tot -8,7°C en daarmee was het de laagste temperatuur van deze maand. En voor dat weerstation is het op twee na laagste minimumtemperatuur op 26 december ooit sinds 1950. In 2000 en 1996 werd het namelijk nog kouder met respectievelijk -8,8°C en -10,7°C. In Tilburg vroor het ook, maar tot maximaal -3 graden. Een ijskoud begin dus van Tweede kerstdag en vooral in het noorden van het land. De Waddeneilanden meldden op Tweede kerstdag om 10:00 uur nog een gevoelstemperatuur van -11 tot -12 graden. Zowel op Eerste als Tweede kerstdag bleef het in grote delen van Groningen, Drenthe en Friesland dan ook de hele dag vriezen. Daarbij was Eelde op 25 december de koudste plaats, waarbij het overdag niet warmer werd dan -1,8°C en een dag later bleef het kwik steken in Nieuw Beerta en Lauwersoog met ieder -1,0°C.

De laatste vijf dagen van de maand verliepen boterzacht wat resulteerde in nieuwe warmterecords op 30 en 31 december. De records vlogen letterlijk om je oren, want het waaide ook nog eens stevig. Het begon allemaal met de recordwarme 30 december. Het werd zowel de warmste nacht áls dag ooit. De nachttemperatuur kwam namelijk uit op 13,1°C in Westdorpe en zo warm is het sinds 1901 nog nooit geweest. Alle weerstations braken hun eigen nachtrecord. Het vorige record stond op 30 december 1925 toen het in Maastricht 10,3°C werd. Maar dat was nog maar het begin van de dag, want de aanvoer van extreem zachte lucht kwam daarna pas flink op gang en ging door het dak. Er werden zelfs overdag kwikstanden gemeten van 15 graden en daarmee werd de hoogste temperatuur van deze maand geregistreerd. Dat gebeurde in Eindhoven (15,5), Berkel-Enschot (15,4), Gilze-Rijen, Arcen en Volkel (ieder 15,3), Ell (15,1) en in Westdorpe waar het precies 15,0°C werd. Ook het record in De Bilt sneuvelde met 13,5°C en daarmee is het officieel de warmste 30 december ooit gemeten. Ook hier moeten we voor het oude record aldaar terug naar 1925 toen het bij het KNMI 13,0°C werd. Het gevolg is dat ook het record van de hoogste gemiddelde etmaaltemperatuur werd verpulverd. Want staat nu op een belachelijke 14,2°C uit Gilze-Rijen gevolgd door Westdorpe met 14,1°C. Daarmee ging het record met twee graden eraan, want dat stond op 12,2°C uit 1925 waargenomen in Maastricht. Oorzaak van die warmte is een hogedrukgebied ten zuiden van ons, waarbij een krachtige stroming op gang kwam met aanvoer van oorspong subtropische lucht en dat hogedrukgebied kwam maar niet van zijn plaats. Zo werd ook de laatste nacht van 2021 (30 op 31 december) de warmste ooit waargenomen. In Hupsel kwam het kwik niet lager uit dan 12,4°C, waardoor het record uit 2006 met 9,4°C (Hoek van Holland) werd vermorzeld. Op Oudejaarsdag ging de temperatuur verder omhoog en kwam zelfs in de 15 graden terecht en zo laat in het jaar is dat nog nooit gebeurd. Ell en Eindhoven haalden die temperaturen met respectievelijk 15,1°C en 15,0°C, waarmee het oude record uit 2017 met 14,5°C in Arcen uit de boeken werd geschreven. Het gevolg is dat er een derde weerrecord kon worden bijgeschreven: de hoogste etmaalgemiddelde temperatuur van 31 december. Deze kwam namelijk uit op een bizar gemiddelde van 13,3°C waargenomen in Ell en Arcen. Het oude record stond op 11,6°C uit 2017 ook geregistreerd in het Limburgse El. Wat een afsluiting van de maand. 

Er werden in De Bilt negen dagen geteld, waarop het heeft gevroren en normaal zijn dat er elf. IJsdagen kwamen in de Bilt niet voor, maar dus wel in het noorden waar drie ijsdagen werden geteld en plaatselijk ook 13 vorstdagen. In Vlissingen daarentegen vroor het geheel niet, maar dit station is grotendeels door relatief warm water omgeven. 

Gilze-Rijen, Tilburg en Berkel-Enschot beleefden ook een zachte december. De gemiddelde etmaaltemperatuur kwam uit op respectievelijk 5,6°C en 5,5°C tegen normaal 4,6°C. Overdag werd het gemiddeld 7,7°C (normaal 7,0°C) en in de nachten werd het 3,3°C gemiddeld tegen 2,3°C normaal. De hoogste temperatuur werd op de 30e geregistreerd met 15,4°C in Berkel-Enschot. De daarop volgende nacht was de warmste van de maand: 11,8°C. De koudste dag was op 22 december toen het overdag in Berkel-Enschot niet warmer werd dan 1,2°C. De dag begon met de laagste minimumtemperatuur van de maand met -5,7°C in Tilburg. In totaal werden daar zes vorstdagen gemeld tegen normaal negen voor december.

 

NEERSLAG

Met gemiddeld over het land van 58 mm neerslag tegen een langjarig gemiddelde van 78 mm was december een droge maand. Het natst was het in Zeeland waar in Sluis 125 mm werd opgevangen en in Kapelle-Biezelinge 113 mm. Maar ook in Rolde en Leeuwarden was het met 108 mm nat, gevolgd door Wognum met 101 mm en Brielle met 100 mm. Het natste KNMI-station was Hoek van Holland waar 95 mm werd opgevangen. Voor de droogste plekken moeten we naar Overijssel waar Heino de minste neerslag had met 32 en Nijverdal met 35 mm. Daarna volgt het Brabantse Meeuwen (38 mm) en Vreedepeel en Arcen met ieder 41 mm. Met 71 mm was Steenbergen de natste plaats in Brabant gevolgd door Prinsenbeek met 70 mm. De minste neerslag in onze provincie was dus Meeuwen en daarna komt Berkel-Enschot die 47 mm opving. Op 15 dagen viel bij dat laatste station minstens één millimeter, waarbij op de 2e de meeste neerslag werd afgetapt: 6 mm. Vrijwel elke dag viel er wel neerslag, want op slechts vijf dagen bleef het droog. De meeste regen viel aan het begin van de maand en net na de kerstdagen. Naast regen werd op vier dagen ook mist waargenomen. 

Sneeuw

Regelmatig hebben we in deze maand met winterse perikelen te maken gehad. Sneeuw viel er echter maar weinig. In totaal werd in Berkel-Enschot op vier dagen sneeuw waargenomen en dat was op 2, 6, 7 en 25 december, maar dit leidde niet tot een sneeuwdek. De bovenlucht op 2 december werd alsmaar kouder en er kwamen buien aan. In de ochtend was het kwik op 5 km hoogte gezakt tot -35 graden en toen kregen de buien een winters karakter. In Tilburg viel rond 08:00 uur natte sneeuw en daarmee was de eerste sneeuw van het seizoen in Midden-Brabant een feit geworden. Rond het middaguur daalde de temperatuur nog verder tot -37 graden en vielen er opnieuw sneeuwbuien. Toen Sint en Piet op 6 december waren vertrokken viel in de avond in Berkel-Enschot regen die overging in sneeuw. Deze viel daar tot na middernacht die op auto’s en grasvelden bleef liggen. Het kwik zakte dan ook tot rond het vriespunt. Op andere plaatsen had het nog gevroren tot -1,1°C in Volkel. Zelfs in Zeeland gebeurde dat met -0,2°C in Wilhelminadorp en -0,1°C in Westdorpe. En dat komt in die provincie niet vaak voor, want slechts vier keer sinds 1950 heeft het in Wilhelminadorp gevroren op de 6e december. Het midden en oosten van het land kleurden ’s avonds laat op 6 december echt wit en kon Zeeland op 10 december ook rekenen op een wit laagje. Met kerstavond stroomde koude lucht binnen en botste op Eerste kerstdag met de zachte lucht uit het zuiden. De regen ging rondom Tilburg daardoor vroeg in de ochtend over in natte sneeuw. Een sneeuwdek leverde dat niet op en het was nog te donker om het allemaal te kunnen zien. Gelukkig liet ik op dat moment de honden uit en kon ik het allemaal waarnemen, want sneeuwval tijdens de kerstdagen blijft speciaal. In het oosten van Brabant en Limburg zorgde de sneeuwval nog wel voor een wit waasje op auto’s en gras. 

IJzel

IJzel kwam ook voor en daarvoor werd maar liefst drie keer code oranje uitgegeven door het KNMI. De eerste keer was op 11 december, toen regenbuien over een ijskoud Gelderland trokken terwijl de ondergrond bevroren was. Rond de Veluwe en tussen Nijmegen en Doetinchem leiden deze regendruppels op een bevroren wegdek plaatselijk tot verraderlijke gladheid. Op 23 december was het in een groot deel van het midden en noorden raak en hield de gladheid door ijzel tot in de middag aan. Na een koud kerstweekend, gold op de 27e code oranje in Friesland, Groningen en Drenthe. Er gebeurden toen veel ongelukken door de ijzel.

 

STORM

De maand december was nog niet begonnen of we konden al meteen de eerste winterstorm noteren. Vlieland scoorde namelijk op 1 december minstens een uur lang windkracht 9. Daarbij werden windstoten gemeten van 97 km/uur. In het Groningse Roodeschool werd een schuiver gemeld van 103 km/uur. In het midden van Brabant waaide het ook hard, maar bleef het beperkt tot 65 km/uur.

 

ZONNESCHIJN

De zon scheen deze maand gemiddeld over het land 50 uur terwijl het langjarig gemiddelde 58 uur is en daarmee gaat december 2021 als somber de boeken in. Het zonnigst was het in het noorden met in Eelde 63 uur, gevolgd door Nieuw Beerta met 61 zonuren en Hoogeveen en Lauwersoog met ieder 60 zonuren. Het somberste plekje zien we in Beek bij Maastricht met slechts 33 zonuren. Maar ook in Arcen, Ell en Gilze-Rijen was het een sombere maand met respectievelijk 37 tot 39 zonuren. Er waren veel sombere dagen. Alleen 7, 16, 21 en 22 december verliepen in grote delen van het land zonnig en tijdens de kerstdagen was er in het midden en vooral noorden veel zon. De Bilt kreeg in totaal 50 uur de zon te zien en in Berkel-Enschot was dat 43 uur. Bij dat laatste station werden 14 zonloze dagen geteld, tegen normaal 12, en op vier dagen scheen de zon meer dan 5 uur en dat is precies het langjarige gemiddeld.