Morgenavond
om 20:20 uur staat de zon precies boven de evenaar. Dat betekent dat op het
noordelijk halfrond, dus bij ons, de astronomische herfst is begonnen. Net als
in 2012, 2013, 2016, 2017, 2020, 2021 en vorig jaar gebeurde dat ook op de 22e.
Maar op andere jaren vond dat een dag later plaats: op 23 september, zoals in
2022 en 2023. Heel opvallend is dat voor de andere seizoenen (winter, lente en
zomer) het begin vrijwel altijd op de 21e plaatsvindt. Maar dus vrijwel nooit
voor de herfst. Dat heeft onder andere te maken met het feit dat de baan van de
aarde geen cirkel is. De verschillende data zijn het gevolg van het feit dat we
eens in de vier jaar een schrikkeljaar hebben dat één dag meer telt dan de
andere jaren. In het begin van de vorige eeuw viel de eerste herfstdag enkele
keren zelfs op 24 september, het laatst in het jaar 1931.
Dit
jaar begint de herfst met een afwisseling van zon en wolken en 18 graden. Het
blijft droog. Vorig jaar begonnen we op 22 september met mist in de vroege
ochtend gevolgd door steeds meer wolken vanuit het zuiden. Temperatuur ging
daarbij flink omhoog en werd met 25,3°C zelfs zomers! In de avond hebben we dat
wel met een aantal buien moeten bekopen. In 2023 startte de herfst met veel
zonneschijn, maar al snel nam de bewolking toe en vielen er buien. Warmer dan
17 graden werd het toen niet. In 2022 was het een somber begin van het
herfstseizoen. De bewolking overheerste en in de avond begon het te regenen.
Daarbij werd het net geen 19 graden. Vier jaar geleden was het op 22 september
schitterend. De zon scheen er flink op los afgewisseld met wat sluierwolken en
met 21 graden was het genieten geblazen. In 2020 was het wel anders, want de
weergoden hielden zich helemaal aan de herfstkalender. Na een prachtige nazomer
van drie weken werden de bakens verzet en gingen we na de warme 22 september
2020 met 26,5°C over op een herfstachtig scenario met regen en wind. Vervolgens
duikelen de temperaturen met zo’n tien graden naar beneden en werd het drie
dagen later slechts 14 graden. In 2019 gingen we na het nazomerse weekeinde met
25 tot 27 graden ook over op onstuimig en nat herfstweer. De dag van 23
september zelf was een overgangsdag en was het nog rustig met een enkele bui in
de middag. In 2018 hadden we op de 23e een spectaculaire start van het
herfstseizoen. We kregen namelijk te maken met ex-hurricane Florence. In de
ochtend was er nog niets aan de hand en was het letterlijk stilte voor wat er
komen ging. Na het middaguur gingen alle remmen los. De wind nam flink toe en
het ging langdurig regenen, waarbij rondom Tilburg 14 mm werd opgevangen. Het
werd ook koud, waarbij in De Bilt zelfs de koudste 23e september ooit werd
geregistreerd. Het werd daar namelijk niet warmer dan 10,9°C en in
Berkel-Enschot bleef het kwik steken op 11,6°C. In 2017 zagen we bij de start
van de herfst tussen alle bewolking maar drie uurtjes de zon. Het bleef
overwegend droog, waarbij het kwik net onder de 20 graden bleef. In 2016 kregen
we een prachtig begin van het herfstseizoen, maar we starten toen wel koud met
kwikstanden van onder de 9 graden. Met een maximum van een graad of 22 werd het
in de middag heerlijk warm en dat hadden we vooral te danken aan de zon die
alle ruimte kreeg. In 2015 hadden we op 23 september letterlijk een
herfstachtige start met een komen en gaan van buien. De zon liet zich pas op
het einde van de middag zien. Daardoor kon het kwik niet verder oplopen dan een
graad of 15 in Berkel-Enschot. In Maastricht werd het maximaal 13,2°C en dat is
gewoon koud.
In
2014 begon de astronomische herfst ook koud, maar dan alleen in de vroege
ochtend. Twenthe meldde aan de grond (op 10 cm hoogte) een temperatuur van
0,0°C. Op de normale waarnemingshoogte van anderhalve meter zakte het kwik in
Twenthe tot 3,8°C en in De Bilt tot 4,4°C. Na de heldere ochtend volgde er
steeds meer bewolking. De temperatuur steeg aan het begin van de middag naar
ruim 18 graden. In 2013 hadden we een bewolkte start en kwam in de middag de
zon erbij. Hierdoor liep de temperatuur op naar ruim 20 graden. In 2012 begon de
herfst ook grijs en viel er wat regen uit, maar de zon kwam er snel door en
liet deze nog negen uur schijnen en het kwik stijgen naar 17 graden. Veertien
jaar geleden startte de astronomische herfst met bewolkt weer. In de loop van
de middag werd al het grijs weggebrand door de zon en werd het nog ruim een
graad of 19. In 2010 was de start van herfst veel mooier die met zonneschijn
begon en de temperatuur deed oplopen naar bijna 24 graden. Later op de dag nam
de bewolking toe en vielen er buien. In 2009 was het alleen maar zon wat de
klok sloeg. Er was geen wolkje aan de lucht en het kwik liep naar ruim 23
graden.
De astronomische seizoensindeling rond 21 september is gebaseerd op de positie
van de aarde ten opzichte van de zon. De seizoensverschillen vinden hun oorzaak
in de schuine stand van de as waar de aarde om draait. Hierdoor komt de zon op
het noordelijk halfrond in de zomer hoger boven de horizon dan in de winter en
schijnt daardoor in de zomer langer dan in andere jaargetijden. Om praktische redenen
en volgens een internationale afspraak gebruiken alle weerkundigen voor het
berekenen van klimatologische gemiddelden een andere seizoensindeling en worden
steeds drie opeenvolgende kalendermaanden als één seizoen beschouwt. Volgens de
klimatologische seizoensindeling is de herfst dus al begonnen op 1 september en
duurt dit seizoen tot en met 30 november. De astronomische herfst zal overigens
eindigen op 21 december 2025 om 16:03 uur als de zon boven de
Steenbokskeerkring staat en de winter begint.
