Gisteren, zaterdag, was het de 11e Koningsdag en werd dit
jaar in Emmen gevierd. Sinds 2014 wordt Koningsdag gehouden op de verjaardag
van staatshoofd Willem-Alexander (27 april), behalve wanneer dit op een zondag
is. In dat geval wordt het op zaterdag gevierd en dat gebeurde meteen al bij de
eerste keer in 2014. Volgend jaar zal dat opnieuw het geval zijn en dus wordt Koningsdag
2025 op 26 april gehouden.
Wilhelmina
Op 31 augustus 1885 werd in Nederland ter gelegenheid van
de vijfde verjaardag van Prinses
Wilhelmina de eerste Prinsessendag gevierd. Deze dag was de
voorloper van Koninginnedag. Het initiatief komt van de liberalen, die met het
feest de nationale eenheid wilden benadrukken. Na het overlijden van Koning
Willem III op 23 november 1890 werd Wilhelmina koningin, onder regentschap van
haar moeder Koningin Emma. In 1891 werd in Nederland de eerste echte
Koninginnedag gevierd. Koningin Wilhelmina en haar familie waren echter niet
aanwezig bij de festiviteiten op Koninginnedag. Koninginnedag was in die jaren
ook de laatste dag van de schoolvakantie, waardoor deze dag al snel een
feestdag voor kinderen werd. Op 31 augustus 1902 groeide Koninginnedag uit tot
een echt volksfeest. De bevolking vierde toen namelijk ook het bericht dat
Koningin Wilhelmina net hersteld was van een ernstige ziekte.
Juliana
In september 1948 volgde Koningin
Juliana haar moeder op. Zij vierde net als Koningin Wilhelmina
Koninginnedag op haar eigen verjaardag: 30 april, voor het eerst in 1949. De
Koningin en haar familie namen op het bordes van Paleis Soestdijk een defilé
af. Veel Nederlanders liepen in een kilometerslange rij langs het bordes en
gaven de Koninklijke Familie bloemen en geschenken. Dit bloemendefilé was vanaf
midden jaren '50 op de televisie te zien. Onder Koningin Juliana werd
Koninginnedag een officiële vrije dag en de viering groeide uit tot een
nationale feestdag, die in het teken staat van saamhorigheid.
Beatrix
Koningin
Beatrix besloot bij haar aantreden in 1980 als koningin, uit respect
voor haar moeder, Koninginnedag op 30 april te blijven vieren. Ze koos ervoor
niet de mensen naar haar toe te laten komen, maar juist zelf naar de mensen toe
te gaan. Een praktische overweging bij deze datum was dat de activiteiten die
onlosmakelijk met deze dag waren verbonden doorgaans in de buitenlucht
plaatsvonden en dus gebaat waren bij een gerede kans op weersomstandigheden die
zich hiervoor lenen. Samen met andere leden van de Koninklijke Familie bezocht
ze ieder jaar een of twee gemeenten in Nederland, om daar Koninginnedag te
vieren.
WEERBEELD
De
allereerste Koningsdag was dus op 26 april 2014 en niet op de 27e omdat dat op
een zondag is. Die zaterdag begon met een oranjezonnetje gevolgd door bewolking
in de middag. De temperatuur liep nog op naar 20 graden. In 2015 liet de zon
zich veel meer zien. Na wat lichte regen in de Koningsnacht was het overdag
wisselend bewolkt en scheen de zon negen uur lang. Met 14 graden was het wel
fris. Een jaar later was Koningsdag bar slecht. De hele dag vielen er in 2016 buien
en de temperatuur kwam niet boven de tien graden uit met 9,9°C als maximum in
Berkel-Enschot. In De Bilt werd het 10,7°C en in Maastricht werd het
zelfs niet warmer dan 7,7°C. Overigens geen dagrecord, want dat staat voor 27
april op 5,5°C uit 1941 waargenomen in Den Helder (De Kooy). Voor Brabant staat
het kouderecord op 7,7°C uit 1985 in Eindhoven en Volkel. Dat we in koude lucht
zaten bleek een dag eerder wel. In
de vroege ochtend van de 26ste lag op sommige plekken in Drenthe, Overijssel en
het zuiden van Friesland 3 cm sneeuw! De buien zorgden voor veel neerslag, zoals 15
mm in Berkel-Enschot. In 2017 was het opnieuw koud. In De Bilt werd het 10,9°C
en in Tilburg, waar de Koning met zijn gezin zijn 50e verjaardag
vierde, bleef het kwik steken op 11,3°C. De dag begon met een winterjas, want
op grote schaal had het gevroren. Twenthe en Gilze-Rijen hadden temperaturen
van respectievelijk -3,4°C en -3,2°C. Nog nooit was de minimumtemperatuur zo
laag op 27 april, wat meteen een kouderecord opleverde voor diverse
weerstations. Koningsdag 2018 begon fris met 3 graden, maar wel met veel
zonneschijn. In de loop van de dag verschenen er wolken, waaruit enkele
druppels vielen. Met 18 graden en weinig wind was het een prima dag om
Koningsdag te vieren. Vijf jaar geleden was het geen beste feestdag. Van tijd
tot tijd vielen op de 27e buien en warmer dan 13,8°C werd het in 2019 niet. Het
leek meer op een herfstdag dan op een lentedag. In 2020 was het geen Koningsdag
maar ‘Woningsdag’ in verband met corona. En dat was heel jammer, want voor het
eerst was het weer om door een ringetje te halen. Het werd zelfs de warmste
Koningsdag tot nu toe. De zon scheen meer dan 11 uur en werd afgewisseld met
een enkele stapelwolk en later sluierwolken. Het bleef droog. De temperatuur
liep in Berkel-Enschot en Tilburg op naar 23,7°C, gevolgd door Arcen en Ell met
ieder 23,3°C en Eindhoven met 23,0°C. Deze feestdag werd dan ook veel in tuinen
en op balkons gevierd. In 2021 was het opnieuw een schitterende feestdag. De
zon scheen volop die het kwik nog deed oplopen naar bijna 18 graden in het
midden van Brabant, maar in het noorden was het met 13 tot 14 graden fris. Het
begon wel koud met 1,7°C in Tilburg en in het noordoosten had het gevroren tot
-3,2°C in Leeuwarden. Aan de grond was daar zelfs sprake van matige vorst:
-5,1°C. Van neerslag was geen sprake.
In
2022 hadden we eveneens een schitterende Koningsdag. Maar in de ochtend was het
bibberen geblazen. Tijdens opklaringen kon het sterk afkoelen. Zo daalde het
kwik in de Koningsnacht van 26 op 27 april in Twenthe tot -1,6°C en in Deelen
werd het -1,5°C. Aan de grond had het vrijwel overal gevroren tot -6,1°C in
Twenthe en dan spreken we van matige vorst op 10 cm hoogte. Gilze-Rijen en
Woensdrecht zagen het -4,4°C worden. De zon deed daarna flink haar best en
scheen meer dan 12 uur, waarbij de temperatuur opliep tot 16 graden in
Berkel-Enschot. In het noorden en langs de kust moesten ze het met een graad of
11 doen. Ook vorig jaar ging Koningsdag met een winterjas van start. Op veel
plaatsen had het op neushoogte gevroren met -2,8°C in Eelde gevolgd door -2,7°C
in zowel Deelen als Twenthe. Aan de grond vroor het zelfs matig. Zoals in
Hupsel met -6,6°C en Twenthe met -6,0°C. In de middag liep het kwik in Brabant nog
op naar 15 graden. Zon en sluierwolken wisselden elkaar af en het bleef droog
bij een zwak tot matige oostenwind. Dit jaar ging Koningsdag 2024 nat van start
ten een neerslaggebied over het land trok. Maar daarna werd het snel droog en
in de middag kwam de zon er goed door. Daardoor kon het in Tilburg en
Berkel-Enschot bijna 18 graden worden.
KOUD
Een
gure noordwester of noordenwind kan de temperatuur in deze tijd van het jaar
ondanks de zon ook heel laag houden. De dag van 27 april begint dan soms met
vorst zoals vorig jaar, in 2017 en 2022. Maar dat was ook in 2015 het geval met–3,3°C
in Wijk aan Zee en op 10 cm hoogte vroor het toen zelfs 7,1°C graden in Twenthe!
Dat laatste is geen record want dat staat op -7,3°C waargenomen in Eelde in
1989. In De Bilt kwam sinds 1901 elf keer lichte vorst voor, waarvan de laagste
minimumtemperatuur -2,2°C was op 27 april 1989. De koudste dag ooit was die van
1907, 1929 en 1985 toen de gemiddelde etmaaltemperatuur in De Bilt uitkwam op
4,8°C. Daarbij werd de laagste maximumtemperatuur van 7,4°C waargenomen in
1985.
WARM
Maar
het kan ook warm zijn op 27 april. Zo werd het zelfs bijna tropisch in 1916 met
in Vlissingen een kwikstand van 29,9°C. Maar zover hoeven we niet terug te gaan
om het zomerswarm te hebben. In 2007 braken namelijk op vele weerstations hun
dagrecord, waarbij het in Ell, Arcen, Gilze-Rijen en Marknesse afgerond 28
graden werd. In De Bilt werd het 27,3°C en daarmee was het de enige zomerse dag
sinds 1901 dat de 25-gradengrens werd overschreden. Het aantal warme dagen,
waarbij het minstens 20 graden werd, gebeurde daar sinds 1901 tien keer. Sinds
1967, toen Willem-Alexander geboren werd, was het zes keer. De laatste keer was
in 2020 toen het 20,7°C werd.
NEERSLAG
Een
grotendeels of volledig verregende dag kwam niet zo vaak voor. Zo staat het
record aantal neerslaguren namelijk op 13 uur en dat gebeurde op 27 april 1997 in
Maastricht. Gevolgd door Valkenburg (Zuid-Holland) en Rotterdam met ieder 12
uur uit 1983. De natste dag met de meeste millimeters was 27 april 1983 toen in
Tilburg 44 mm werd opgevangen en in Gilze-Rijen zelfs 64 mm. In 2019 vielen er
geregeld buien, waarbij in De Bilt 9 mm werd afgetapt. Zoveel neerslag is op
die dag sinds 1986 niet meer gevallen toen 11 mm naar beneden kwam. Maar in
1983 was het nog erger toen op 27 april 26 mm werd geregistreerd; de hoogste
neerslagsom in De Bilt sinds de geboorte van de Koning in 1967.
Net als voorheen op Koninginnedag kan ook op Koningsdag het weer dus van
jaar tot jaar sterk uiteenlopen, zoals karakteristiek is voor het grillige weer
in april. Gemiddeld mogen we op die dag een middagtemperatuur verwachten van
ongeveer 16 graden, maar veel zegt dat niet. Sinds 1998, de oprichting van
weerstation Berkel-Enschot, kwam de gemiddelde middagtemperatuur op 27 april zelfs
uit op 17,4°C. Onder extreme omstandigheden is de temperatuur die dag in
Nederland bij regen en wind ook wel eens onder de 8 graden gebleven of bij
zonnig weer kan de temperatuur in de tweede helft van april tot ruim 30 graden
oplopen.